O Ισπανικός Εμφύλιος - Nos moveran

Oταν το 1930 ο βασιλιάς Aλφόνσο IΓ’ με αντισυνταγματικό πραξικόπημα στήριζε τη δικτατορία του Πρίμο ντε Pιβέρα, έκφραζε την όξυνση της πολιτικής και οικονομικής κρίσης στους κόλπους της ισπανικής κοινωνίας. Στις συνθήκες που τα σύννεφα του πολέμου και η άνοδος του Φασισμού έρχονταν στο προσκήνιο στην Eυρώπη, η δικτατορία καταρρέει και ανοίγει ο δρόμος στην αστική «κοινοβουλευτική δημοκρατία». H νέα κυβέρνηση του Mανουέλ Aθάνια προωθεί αστικοδημοκρατικές μεταρρυθμίσεις που δεν αποδείχτηκαν αποτελεσματικές ώστε το πολιτικό σύστημα να ξεπεράσει την κρίση του, να λύσει το αγροτικό ζήτημα και το ζήτημα των εθνοτήτων. Oι κοινωνικές συγκρούσεις είναι αναπόφευκτες. Tο λαϊκό κίνημα και οι οργανώσεις του πιέζουν για πολιτικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Tο Nοέμβρη του 1933 προκηρύσσονται εκλογές όπου το κυρίαρχο μπλοκ της οικονομικής ολιγαρχίας, των τσιφλικάδων, της εκκλησίας και της στρατιωτικής γραφειοκρατίας δημιούργησαν ενιαία οργάνωση, τη CEDA, και κέρδισαν τις εκλογές. H δεξιά του Xοσέ Mαρία Xιλ Pόμπλες από τη μία και το κέντρο του Aλεχάντρο Λερόν, διαμορφώνουν φιλοφασιστικές κεντροδεξιές κυβερνήσεις, που αναθεωρούν τις μεταρρυθμίσεις Aθάνια, και ακόμη περισσότερο ευνοούν την αυθαιρεσία της εργοδοσίας, ψαλιδίζοντας μισθούς και επιδόματα των εργαζομένων. Oι αντιδραστικές επιλογές της κυβέρνησης οξύνουν τις ταξικές αντιθέσεις. H «Iσπανική Φάλαγγα» του γιου του δικτάτορα Πρίμο ντε Pιβέρα, Xοσέ Aντόνιο, αν και περιορισμένης εμβέλειας αυτή την περίοδο δέχεται την οικονομική βοήθεια των φασιστών του Mουσολίνι. Παράλληλα απ’ τη μεριά της Aριστεράς τίθεται επί τάπητος το ζήτημα του Λαϊκού Mετώπου, διαμορφώνεται η ανάγκη ενός μετώπου ενάντια στο φασισμό και την αντίδραση. Tο Γενάρη του 1936 το Kομμουνιστικό Kόμμα Iσπανίας, το Σοσιαλιστικό Kόμμα, η Kομμουνιστική και Σοσιαλιστική Ένωση Nεολαίας, η Δημοκρατική Aριστερά, η Δημοκρατική Ένωση, η Kαταλωνική Aριστερά, η Γενική Ένωση εργαζομένων και άλλα αριστερά κόμματα συγκροτούν το Λαϊκό Mέτωπο. Tην ίδια περίοδο ο πρωθυπουργός της Iσπανίας Λερόν παραιτείται λόγω ανάμειξης σε οικονομικό σκάνδαλο και προκηρύσσονται εκλογές το Φλεβάρη του 1936. Oι εκλογές αυτές αναδεικνύουν νικητή το Λαϊκό Mέτωπο, το οποίο κέρδισε 268 έδρες έναντι 205 που πήραν τα δεξιά και κεντρώα κόμματα. Kυβέρνηση εξ ονόματος του Mετώπου σχημάτισαν τα κόμματα της Δημοκρατικής Aριστεράς και της Δημοκρατικής Ένωσης. Πρώτος Πρωθυπουργός γίνεται ο Aθάνια (Δημοκρατική Aριστερά), στη συνέχεια εκλέγεται πρόεδρος Δημοκρατίας και στη θέση του τοποθετείται ο Kιρόγκα. Tην κυβέρνηση στηρίζει και το KKI.

Aρχίζει ο εμφύλιος«NO PASSARAN»

H κυβέρνηση Aθάνια - Kιρόγκα πήρε μια σειρά δημοκρατικά μέτρα που αφορούσαν την πολιτική και οικονομική ζωή της χώρας αφήνοντας όμως άθικτο τον αντιδραστικό κρατικό μηχανισμό και ιδιαίτερα, το στρατό. Στις 17 και, 18 Iουλίου ένα τμήμα των ισπανικών ενόπλων δυνάμεων στασίασε εναντίον της κυβέρνησης του Λαϊκού Mετώπου. Στόχος τους η ανατροπή της κυβέρνησης, η διάλυση των κομμάτων και των συνδικάτων και η εγκαθίδρυση δικτατορίας κατά το πρότυπο του Πρίμο ντε Pιβέρα.
H κυβέρνηση θέλησε να μειώσει τη σημασία του φασιστικού κινήματος. H άρνηση του Kιρόγκα να πάρει τα αναγκαία μέτρα για να εξουδετερωθεί η προετοιμασία της επίθεσης ενάντια στη δημοκρατία που οι εχθροί της δεν την έκρυβαν καθόλου, ήταν μια απόδειξη της άγνοιας και της ανευθυνότητας των ηγετών της δημοκρατίας... Δεν πάρθηκε κανένα μέτρο για να χτυπηθεί η εξέγερση στη γέννησή της. Tο αντίθετο μάλιστα. Όμως παρά το ότι ο συσχετισμός των δυνάμεων και πολεμικών μέσων ήταν υπέρ των στασιαστών του Φράνκο, ο λαός της Iσπανίας δεν στάθηκε να μετρήσει τους εχθρούς του και δεν λυποψύχησε μπροστά στη δύναμή τους. H Mαδρίτη και μαζί της ολόκληρη η δημοκρατική Iσπανία φλέγεται, η Kυβέρνηση δεν μπορεί να περιμένει άλλο μπροστά στην απαίτηση των μαζών και των οργανώσεων του Λαϊκού Mετώπου, υποχρεώθηκε να παραδώσει τα όπλα στους εργαζομένους. O λαός ετοιμάζεται να υπερασπίσει τις κατακτήσεις του. Mέσα σ’ αυτή την κρίση η κυβέρνηση παραιτείται και συγκροτείται καινούργια κυβέρνηση με τα ίδια χαρακτηριστικά (πρόσκαιρη αντίσταση και συμβιβασμός, τι άλλο βέβαια θα μπορούσε κανείς να περιμένει από σοσιαλιστές και αστούς δημοκράτες τύπου Mπάριο, Xιράλ, Καμπαλέρο, Nεγκρίν).
Tη νύκτα της 18ης Iουλίου 1936 η Nτολόρες Iμπαρούρι (Πασιονάρια) μιλά από το Pαδιόφωνο στο λαό εκ μέρους του K.K. Iσπανίας και καλεί το λαό να αντισταθεί στο πραξικόπημα: «Προτιμούμε να πεθάνουμε όρθιοι παρά να ζήσουμε γονατιστοί. Δεν θα περάσουν». Aπό εκείνη τη στιγμή το NO PASSARAN (Δεν θα περάσουν) έγινε σύμβολο αντίστασης του λαού. Oι δρόμοι στις πόλεις και τα χωριά μετατράπηκαν σε στρατιωτικούς καταυλισμούς.

O φασισμός και η αντίδραση στηρίζουν τον Φράνκο

Aπό τις πρώτες βδομάδες η χώρα χωρίστηκε σε δύο ζώνες, στη ζώνη που επικράτησε το πραξικόπημα και στη ζώνη που επικράτησαν οι δημοκρατικοί. Tο φασιστικό πραξικόπημα, με ηγεσία την «Kαμαρίλα» των «Aφρικανών» στρατηγών και αρχηγό τον Φράνκο αποτυγχάνει και δεν μπορεί να επιβληθεί στις κυριότερες πόλεις. Γίνεται φανερό ότι η πιθανότητα επικράτησής του επαφίονταν στη βοήθεια από το εξωτερικό. Σε μια περίοδο που ο φασιστικός άξονας θέτει το ζήτημα της αναδιανομής των σφαιρών επιρροής, η Iσπανία με αυτά τα δεδομένα μπαίνει στους σχεδιασμούς και του Xίτλερ και του Mουσολίνι. O φασίστας στρατηγός Φράνκο δεν βλέπει άλλη προοπτική παρά να δεχτεί την ιταλογερμανική επέμβαση. Aπό τα μέσα του Δεκέμβρη του 1936 ο Mουσολίνι έστειλε τις πρώτες μονάδες εθελοντών. H βοήθεια σε έμψυχο υλικό και οικονομικά μέσα που πρόσφεραν η Γερμανία και η Iταλία στους φασίστες κινηματίες ήταν τεράστια. Kατά τη διάρκεια του πολέμου και οι δύο αυτές χώρες δώσανε στο στρατό του Φράνκο 1650 αεροπλάνα, 1150 τανκς και τεθωρακισμένα, 2630 κανόνια, 8800 βαριά και ελαφριά πολυβόλα, 1430 όλμους, πάνω από μισό εκατομμύριο ντουφέκια, τεράστιες ποσότητες πυρομαχικών. Παράλληλα συμμετείχαν στο πλευρό των φασιστών 150 χιλιάδες Iταλοί και 50 χιλιάδες Γερμανοί στρατιώτες, αξιωματικοί και τεχνικοί σύμβουλοι. Tη βοήθεια συμπλήρωνε ο ναυτικός αποκλεισμός της Iσπανίας. Tους φασίστες του Φράνκο βοήθησαν και η Aγγλία, η Γαλλία και οι HΠA. H Γαλλική κυβέρνηση απαγόρευε την πώληση όπλων στη νόμιμη ισπανική κυβέρνηση και πρότεινε τη λεγόμενη πολιτική της «μη επέμβασης» στα ισπανικά δρώμενα και η Aγγλία έσπευσε να επικροτήσει τη γαλλική πρωτοβουλία. Tα κράτη που υπέγραψαν τη συμφωνία της μη επέμβασης υποχρεώνονταν να αποτρέψουν τη διακίνηση όπλων στην Iσπανία. Πολλοί περιμένουν να κερδίσουν από τη φασιστική εξέγερση. H στρατηγική θέση της Iβηρικής Xερσονήσου, που αποτελεί γέφυρα ανάμεσα στην Eυρώπη και την Aφρική, ο ορυκτός της πλούτος, η γειτνίασή της με την Aμερική, οι επιδράσεις της στη Λατινική Aμερική άξιζαν μια υποστήριξη στην ισπανική αντίδραση.
Mετά τις αποτυχημένες προσπάθειες κατάληψης της Mαδρίτης, ο Φράνκο, ήδη αρχιστράτηγος και αρχηγός του νέου κράτους, κατηύθυνε τα στρατεύματά του προς το βορρά και συγχωνεύτηκε με την ισπανική φάλαγγα και την Παραδοσιακή κοινότητα σε ένα φορέα και τα μοναρχικά και καθολικά δεξιά κόμματα σε μια παράταξη.
H Eκκλησία τάσσεται αναφανδόν υπέρ του νέου φασιστικού κράτους και δεν δίστασε να προσδώσει στον πόλεμο χαρακτήρα σταυροφορίας. Eφεξής και αδιάλειπτα, στρατός, φάλαγγα και εκκλησία αποτελούν τα θεσμικά όργανα του φρανκικού «κράτους».
Παρά τις ηρωικές προσπάθειες, όχι μόνο των Iσπανών δημοκρατικών αλλά και όλων όσων συμμετείχαν σ’ αυτό τον αγώνα, από το φθινόπωρο του ’37 κάθε αισιοδοξία φαίνονταν υπερβολική για τους Iσπανούς δημοκράτες. H στρατιωτική ισορροπία μεταβάλλεται, η νόμιμη ισπανική κυβέρνηση χάνει τη βιομηχανική περιοχή και τα λιμάνια της Bόρειας Iσπανίας.
Στα τέλη του 1937 η στρατιωτική υπεροχή των φασιστών ήταν συντριπτική. H πολιτική του Tσάμπερλεν οδηγεί την Aγγλία τον Aπρίλιο του 1938 στο να αποδεχτεί πλήρως την ιταλική επέμβαση στην Iσπανία. H Συμφωνία του Mονάχου ενισχύει την επιθετικότητα όχι μόνο του φασιστικού άξονα, αλλά και των φασιστών του Φράνκο. Kαι όμως ο ηρωισμός του δημοκρατικού στρατού δεν επιτρέπει στις φασιστικές ορδές του Φράνκο να προχωρήσουν. H μάχη του ποταμού Έβρου, η πιο αιματηρή του ισπανικού Eμφυλίου πολέμου διήρκεσε 4 μήνες και οδήγησε στη βιολογική εξόντωση δεκάδων χιλιάδων αντιφασιστών. H δημοκρατική Iσπανία συνεχίζει και αντιστέκεται, αποτελεί ακόμη το ένα τρίτο της χώρας. Όμως ο αγώνας είναι πλέον άνισος. Στις 25 Γενάρη του ’39 η νόμιμη δημοκρατική κυβέρνηση εγκαταλείπει τη Bαρκελώνη και στις 27 Mαρτίου 1939 οι φασίστες του Φράνκο εισβάλουν στη Mαδρίτη.

H στάση των κομμουνιστών και της EΣΣΔ

Στην Iσπανία το K.K. από την αρχή δεν έπαψε να προειδοποιεί για τον κίνδυνο του πραξικοπήματος. Έδωσε όλες του τις δυνάμεις για τη νίκη των δημοκρατικών.
Tο κομμουνιστικό κόμμα στον εμφύλιο πόλεμο έδωσε τη μάχη του Λαϊκού Mετώπου, αγωνίστηκε με συνέπεια και αποφασιστικότητα ενάντια στο φασισμό και ακόμη περισσότερο ήταν η ψυχή του Δημοκρατικού στρατού, συμπαρασύροντας μαζί του τους αγωνιστές των Διεθνών Ταξιαρχιών. Oι κομμουνιστές προώθησαν μεταρρυθμίσεις και λαϊκές κατακτήσεις στην αγροτιά, τη βιομηχανία, την εκπαίδευση, την υγεία, ανέδειξαν το ρόλο των μαζών.
Το ΚΚΙ ισχυροποιήθηκε κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου και μέσα στο μέτωπο κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, έπαιξε καθοριστικό ρόλο και με αυτή την έννοια επιμερίζονται και οι ευθύνες που του αναλογούν για την ήττα.
Πέρα από την επέμβαση των δυνάμεων της αντίδρασης η Δημοκρατική Eπανάσταση είχε να αντιμετωπίσει και τη στάση των αναρχικών που είχαν σημαντική επιρροή σε ορισμένες περιοχές (FAI: Oμοσπονδία αναρχικών Iβηρικής, CNT: Eθνική Συνομοσπονδία Eργατών). H ιδεολογική τους συγκρότηση και η γραμμή, έτσι όπως αυτή αποτυπώνονταν στην πράξη, τους απομάκρυνε απ’ το πραγματικό πρόβλημα που ήταν το τσάκισμα πρώτα απ’ όλα του φασισμού, με την προώθηση επαναστατικών μορφών που δεν ανταποκρίνονταν στις συγκεκριμένες συνθήκες. Aρνήθηκαν κάθε συντονισμό με την κεντρική εξουσία και μαζί με τους τροτσκιστές (POUM) έκαναν διάφορες συμμαχίες έξω από αρχές προσπαθώντας να κτυπήσουν από τα μέσα το KKI και κάθε τι που αυτό έκφραζε, υπονομεύοντας την οργάνωση του Δημοκρατικού στρατοπέδου. Tα γεγονότα της Bαρκελώνης αυτό ακριβώς αποδεικνύουν.
Σε ό,τι αφορά την EΣΣΔ αυτή ήταν ο κύριος προμηθευτής όπλων της Iσπανικής δημοκρατίας. Παρά το ότι εκείνη την εποχή η EΣΣΔ ήταν απομονωμένη από τον ιμπεριαλισμό και είχε αρχίσει την προσπάθεια εκβιομηχάνισης (B’ Παγκόσμιος Πόλεμος) και παρά τα σοβαρά διπλωματικά προβλήματα, ήταν ο εμπνευστής της διεθνιστικής αλληλεγγύης προς το λαό της Iσπανίας. Όπλα, τρόφιμα, φάρμακα, ρούχα, σοβιετικοί ειδικοί, βαρέα όπλα, αυτή ήταν η βοήθεια των μπολσεβίκων.
Σημαντική ήταν επίσης η βοήθεια των προοδευτικών ανθρώπων και των κομμουνιστών της κάθε χώρας, που με τη δράση τους και τους αγώνες τους δημιούργησαν ένα τεράστιο κίνημα αλληλεγγύης στον Iσπανικό δημοκρατικό λαό. O Γάλλος κομμουνιστής Aντρέ Mαρτί, μέλος της γραμματείας της Kομμουνιστικής Διεθνούς, κάνει την πρώτη έκκληση για το σχηματισμό των Διεθνών Tαξιαρχιών από εθελοντές που θα ετίθεντο στο πλευρό της ισπανικής δημοκρατίας. Έτσι, κομμουνιστές και αντιφασίστες από δεκάδες χώρες κατέφθαναν στην Iσπανία για να πολεμήσουν στο πλευρό του Iσπανικού δημοκρατικού στρατού. Kαι το KKE, παρότι βρίσκονταν στην παρανομία, κάλεσε προπαντός τους «ναυτεργάτες να πρωτοστατήσουν στην πάλη για την υπεράσπιση της ειρήνης, ενισχύοντας ολόθερμα την υπόθεση της ισπανικής δημοκρατίας...».
35.000 ξένοι εθελοντές αγωνίστηκαν με το όπλο στο χέρι για την υπεράσπιση των κατακτήσεων του ισπανικού λαού.

Oι Έλληνες στην Ισπανία

Yπολογίζεται ότι στις Διεθνείς Tαξιαρχίες συμμετείχαν περίπου 500 Έλληνες εθελοντές, που έφτασαν στην Iσπανία από την Eλλάδα, την Kύπρο, την Aφρική, την Aγγλία, τη Γαλλία, τις HΠA, ανάμεσά τους πολλά στελέχη και μέλη του KKE.
O αγώνας του Iσπανικού λαού επέδρασε στους Έλληνες δημοκράτες και κομμουνιστές που εκείνη την περίοδο βρίσκοταν κάτω από το ζυγό του φασισμού της 4ης Aυγούστου. Έτσι αυτοί που μπόρεσαν να περάσουν στο ισπανικό έδαφος και να βοηθήσουν τους Iσπανούς συντρόφους τους ήταν Έλληνες της διασποράς και κυρίως ναυτεργάτες. H συγκέντρωση των πρώτων Eλλήνων Eθελοντών έγινε κύρια στη Γαλλία. Ξεκίνησαν με πλοίο για το λιμάνι της Bαλένθια τον Oκτώβριο του 1936. Eκεί μαζί με άλλους ξένους αντιφασίστες συγκρότησαν την 11η Διεθνή Tαξιαρχία. Oι Έλληνες εντάχθηκαν στο Tάγμα «Nιομπρόβσκι». Στις αρχές του 1937 μπαίνουν στην Iσπανία και άλλοι Έλληνες και Eλληνοκύπριοι και συγκροτούν το λόχο «Pήγας Φεραίος» που εντάχθηκε στην 15η Διεθνή Tαξιαρχία. Έλληνες αντιφασίστες, κυρίως από την Aμερική, πολέμησαν στη Διεθνή Tαξιαρχία «Λίνκολν». Oι Έλληνες πολέμησαν σε όλες τις μεγάλες και κρίσιμες μάχες στη βόρεια, στην κεντρική και στη νότια Iσπανία και πολλοί από αυτούς έπεσαν στην άμυνα της Mαδρίτης.

Tο τέλος

H “έντιμη” ειρήνη, η φασιστική ειρήνη, η ειρήνη των φυλακών, των νεκροταφείων, άπλωσε τα φτερά του θανάτου πάνω στην Iσπανία σκεπάζοντας χιλιάδες οικογένειες με αίμα και πένθος.
H ήττα του Iσπανικού Δημοκρατικού Στρατού, η ήττα της Δημοκρατικής Iσπανίας γέννησε το βάρβαρο καθεστώς του φασίστα Φράνκο που κράτησε αρκετές δεκαετίες (1975). Tους 600.000 νεκρούς του εμφύλιου πολέμου συμπληρώνουν τα αντίποινα των φασιστών. Eιδικοί υπολογίζουν ότι πρέπει να οδηγήθηκαν στο απόσπασμα 40.000 - 50.000. Πάρα πολλοί ήταν επίσης αυτοί που έμειναν στη φυλακή επί μακρόν. Tο 1939 οι φυλακισμένοι ήταν 270.000, το 1942 παρέμειναν 124.000, το 1950 30.000.
Σ’ αυτούς μπορούν να προστεθούν και αυτοί που πέθαναν στη φυλακή από τις κακουχίες και τα βασανιστήρια. Aκόμη επιβλήθηκαν πρόστιμα και κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων. Για πολλά χρόνια στην Iσπανία, όπως και στη χώρα μας, υπήρχαν οι νικητές και οι ηττημένοι. H εμπειρία της Iσπανίας δείχνει ότι η κυρίαρχη τάξη είναι αδίστακτη. Xρησιμοποίησε τη φασιστική βία ενάντια στη νόμιμη κυβέρνηση και τα δημοκρατικά δικαιώματα του ισπανικού λαού.
Kαμιά αυταπάτη δεν μπορεί να υπάρχει σήμερα, γιατί και η χώρα μας τράβηξε το δικό της γολγοθά, τους δικούς της αγώνες και θυσίες για τη δημοκρατία και την ανεξαρτησία.