ΖΑΝ ΖΑΚ ΡΟΥΣΣΩ: H ΑΡΕΤΗ, ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΚΑΙ Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ

(Το κείμενο που ακολουθεί και δημοσιεύθηκε στην Ελλάδα στο περιοδικό «Διιπετές», τεύχος 61, είναι τμήμα μίας επιστολής του Ζαν Ζακ Ρουσσώ στα τέλη της δεκαετίας του 1750. Πρωτοδημοσιεύθηκε στο ιταλικό περιοδικό «Μικρομέγα»). Με το να με ρωτάτε τι είναι η Αρετή, περισσότερο με φέρνετε σε δύσκολη θέση παρά μου απευθύνετε ερώτημα. Θα μπορούσα λοιπόν να σας απαντήσω ότι είναι εκείνο, το οποίο κανείς δεν μπορεί να μάθει παρά μόνο για λογαριασμό του και εκείνο που ποτέ δεν θα μπορέσετε να γνωρίσετε, εάν η δική σας καρδιά δεν σάς έχει ήδη δώσει την απάντηση. Συνεπώς, γιατί θα πρέπει να θέτουμε ξανά ένα ερώτημα, το οποίο έχει ήδη απαντηθεί και μάλιστα με πυκνότητα αλλά και επάρκεια; Εάν επιθυμείτε να μάθετε τι σημαίνει να είναι κανείς ενάρετος, διαβάστε τον Πλάτωνα, τον Κικέρωνα, τον Πλούταρχο, τον Επίκτητο, τον Μάρκο Αυρήλιο… ή μάλλον εγκαταλείψτε κάθε βιβλίο και επιστρέψτε στον εαυτό σας και γίνετε ενάρετοι, αφουγκραζόμενοι απλώς εκείνη την μυστική φωνή, που μιλάει σε όλες τις καρδιές όλων των ανθρώπων… …Ας μην βλέπουμε όμως τους εαυτούς μας σαν εκείνους τους πρωτόγονους και ίσως φανταστικούς ανθρώπους, που δεν είχαν ανάγκη κανέναν, επειδή μόνη της η φύση φρόντιζε για όλα, γιατί η φύση έχει εγκαταλείψει τα καθήκοντά της άπαξ και εμείς τολμήσαμε να τα σφετεριστούμε. Ο κοινωνικός άνθρωπος, όπως εμείς, είναι υπερβολικά αδύναμος για να μπορεί να τα καταφέρει μόνος του, δίχως τους άλλους. Είναι γεμάτος από ανάγκες, από την στιγμή της γέννησής του μέχρι την στιγμή του θανάτου του και δεν θα μπορούσε να επιβιώσει, εάν δεν δεχόταν τίποτε από τους άλλους, ασχέτως εάν είναι πλούσιος ή φτωχός… … Από όλα τα φυσικά αγαθά που προέρχονται από την αρμονία του κοινωνικού ανθρώπου, το ανώτερο όλων είναι το να ανερχόμαστε μέχρι τα πνευματικά επίπεδα μέσα από την επικοινωνία των ιδεών και την πρόοδο του λόγου, να κατακτάμε τις ανώτερες έννοιες της τάξης, της σοφίας και της ηθικής καλοσύνης, να τρέφουμε τον συναισθηματικό μας κόσμο με τους καρπούς των γνώσεών μας, να εξυψωνόμαστε με το μεγαλείο της ψυχής επάνω από τις αδυναμίες της φύσης μας, να εξισώνουμε την τέχνη του στοχασμού με τις ουράνιες διάνοιες, και, τέλος, να τελειοποιήσουμε τον άνθρωπο και να μιμηθούμε την ίδια την θεότητα, καταπολεμώντας συνεχώς και νικώντας τα πάθη μας. Η συνεχής ανταλλαγή φροντίδων, συνδρομών και οδηγιών είναι που στηρίζει τον κοινωνικό άνθρωπο, όταν αυτός δεν μπορεί πλέον να στηρίξει τον εαυτό του και τον φωτίζει όταν έχει ανάγκη να φωτιστεί, αυτή είναι που θέτει στην διάθεσή του ανεκτίμητης αξίας αγαθά τα οποία τον κάνουν να αδιαφορεί για όσα έχει χάσει. Τέτοιες είναι οι πραγματικές αποζημιώσεις του ενάρετου ανθρώπου στην κορύφωση της δυστυχίας του για την απομάκρυνση από την φύση και για τις κοινωνικές αδικίες… Εάν παρεμβάλλονται εμπόδια στην ελευθερία του ενάρετου ανθρώπου, η καρδιά του έχει πάντοτε μία διαφορετική κυριαρχία, καθώς είναι ο απόλυτος κύριος των παθών του και άρα ελεύθερος, παρά το ότι υποχρεώνεται κάποτε στο να υπακούει στην φωνή του ισχυρότερου … Όπως ο Ηρακλής που γινόταν Θεός την στιγμή ακριβώς που η φωτιά κατασπάρασσε το σώμα του.