Ρομπ Ρίμεν
Οι αιτίες της κρίσης μας οδηγούν στον Νίτσε και τον μηδενισμό
ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΥ
Ο Ρομπ Ρίμεν θεωρεί πως στις αρχές του 21ου αιώνα αυτό που διακυβεύεται στο δυτικό κόσμο είναι ο ίδιος ο πολιτισμός μας. Η οικονομική κρίση, η ενισχυμένη δημοτικότητα των κομμάτων της άκρας Δεξιάς, τα φαινόμενα μισαλλοδοξίας και φανατισμού - ο δυτικός κόσμος είναι βυθισμένος σε μια βαθιά ηθική κρίση. «Το οικοδόμημα του δυτικού πολιτισμού στηρίχθηκε στην κληρονομιά του ευρωπαϊκού ανθρωπισμού, που ξεκινάει με τον Σωκράτη και περιλαμβάνει το έργο του Σπινόζα, του Γκέτε, του Τζον Στιούαρτ Μιλ, του Τόμας Μαν, του Καμί...», λέει ο Ρίμαν, που επιμένει πως ο πολιτισμός μας βρίσκεται σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, ακριβώς επειδή έχουμε πάψει προ πολλού να αντλούμε από αυτήν τη σπουδαία πνευματική παρακαταθήκη για να καλλιεργήσουμε το πνεύμα μας.
Από τον τίτλο μιας συλλογής δοκιμίων του 1945 του Τόμας Μαν, εμπνεύστηκε και ο ίδιος τον τίτλο του βιβλίου του: «Η ευγένεια του πνεύματος. Ενα λησμονημένο ιδεώδες» («Nobility of Spirit. Α Forgotten Ideal», Yale University Press). «Είναι μια έκφραση που χρησιμοποιούμε τόσο σπάνια, ώστε οι άνθρωποι που θα δουν το βιβλίο θα το πάρουν στα χέρια τους να το περιεργαστούν έστω και μόνο από περιέργεια», λέει ο Ρίμεν, που θεωρεί πως επείγει να θέσουμε πάλι τα σωκρατικά ερωτήματα «και να στοχαστούμε πώς πρέπει να ζούμε, ποια είναι μια ζωή που αξίζει να ζεις».
Στην εποχή του σχετικισμού, να ξεκινήσουμε από το πώς ορίζετε την ευγένεια του πνεύματος;
«Να ξεκαθαρίσω πρώτα πως μιλάμε για κάτι που μπορεί να διαθέτει οποιοσδήποτε, άσχετα από το φύλο, το κοινωνικό υπόβαθρο ή την οικονομική δύναμη. Η ευγένεια του πνεύματος είναι μεν ένα ιδεώδες αριστοκρατικό, αλλά ένα δημοκρατικό αριστοκρατικό ιδεώδες. Είναι αυτό που ο Τόμας Μαν χαρακτήρισε το "μοναδικό διορθωτικό της ανθρώπινης ιστορίας". Πηγαίνοντας πιο πίσω, μιλάμε για το ιδεώδες που αποτελεί την έκφραση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, όπως θα έλεγε ο Σπινόζα. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια έχει προϋπόθεση την προσωπική ελευθερία. Από τη στιγμή που γεννιόμαστε, αρχίζει ο αγώνας να αποκτήσουμε αυτό που πρέπει να έχουμε: την προσωπική ελευθερία. Από τι πρέπει να είμαστε ελεύθεροι; Στη διάρκεια της ζωής μας παλεύουμε να ελευθερωθούμε από τα βίαια ένστικτα, τη βλακεία, τους φόβους, τις προκαταλήψεις. Προσεγγίζουμε, με αυτό το σκεπτικό, το σωκρατικό ιδεώδες. Ποια είναι η ζωή που αξίζει να ζεις; Μια ζωή ταγμένη στην αναζήτηση της αλήθειας, θέτοντας τα σωστά ερωτήματα. Και ως ξεχωριστά πρόσωπα, αλλά οπωσδήποτε και ως κοινωνία, οφείλουμε να συζητάμε για το τι είναι δίκαιο και τι άδικο, τι είναι αληθινό, τι έχει αξία και τι όχι».
Αν θεωρείται σήμερα έως και αφελές να συζητάμε περί ευγένειας του πνεύματος, το τίμημα που πληρώνουμε ως κοινωνία ποιο είναι;
«Εχουμε δημιουργήσει έναν εντελώς κιτς κόσμο, που στοχεύει στην εύκολη ευχαρίστηση και αγνοεί το "άριστο". Δυστυχώς οι πολιτικοί είναι συνένοχοι στη διαμόρφωση αυτής της πραγματικότητας, γιατί έχουν ξεχάσει την ουσία της πολιτικής. Τι είναι αυτό που συγκροτεί μια καλή κοινωνία; Αυτό καθόλου δεν τους απασχολεί, κοιτάνε μόνο το συμφέρον τους. Και ως κοινωνία, τώρα, έχουμε ενστερνιστεί αξίες κάλπικες. Το νόημα της ζωής είναι να γίνεις πλούσιος και διάσημος; Αν αποφασίζεις πως αυτό είναι το νόημα της ζωής σου, τότε έχεις καταπιεί ένα τεράστιο ψέμα. Ταυτόχρονα, έχουμε πειστεί πως ό,τι δεν είναι χρήσιμο για την παραγωγή χρήματος, δεν πρέπει και να μας αφορά. Είτε αυτό είναι άνθρωπος, που δεν είναι οικονομικά χρήσιμος, είτε οι ανθρωπιστικές σπουδές που φθίνουν, η υψηλή τέχνη που αντιμετωπίζεται σαν κάτι απόμακρο, είτε η φιλοσοφία που είναι η τέχνη τού να βάζεις τα σωστά ερωτήματα. Δηλαδή ό,τι έχουμε απόλυτη ανάγκη για να κατακτήσουμε την προσωπική ελευθερία μας και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Δεν περιστρέφονται όλα γύρω από το χρήμα».
Σε περίοδο οικονομικής κρίσης μήπως είναι πολυτέλεια να συζητάμε για την απουσία της πνευματικότητας;
«Ο ποιητής και διπλωμάτης Οκτάβιο Πας, ο σπουδαίος Μεξικανός νομπελίστας, έλεγε πως κάθε πολιτική κρίση είναι στην ουσία ηθική κρίση. Και η οικονομική κρίση των καιρών μας είναι ηθική κρίση. Το ίδιο και η περιβαλλοντική κρίση. Και ηθική κρίση σημαίνει πολιτισμική κρίση. Πρόκειται για κρίσεις που φτάνουν κι αγγίζουν θεμελιώδεις ανθρώπινες αξίες. Πώς φτάσαμε σε αυτό το οικονομικό χάλι; Κανονικά, για να το συζητήσουμε ολοκληρωμένα, θα έπρεπε να πάμε πίσω στον Νίτσε -όλοι δικά του παιδιά είμαστε- και στον μηδενισμό. Κόβοντας δρόμο, θα ανέφερα τον Χέρμαν Μπροχ και τους "Υπνοβάτες" του, το μυθιστόρημα στο οποίο τελικά τι μας λέει; Αν καμία αξία δεν είναι απόλυτη, αν δεν ξέρουμε πια τι σημαίνει να ζεις ως ελεύθερος άνθρωπος, τότε έρχεται η παρακμή και οι αξίες γίνονται αποσπασματικές, θραυσματικές -στην πράξη αυτό σημαίνει πως αν εργάζεσαι σαν χρηματιστής ή στρατιωτικός σκέφτεσαι μόνο με όρους του επαγγέλματός σου. Και, όχι, δεν είναι πολυτέλεια να συζητάμε για την κρίση της πνευματικότητας, γιατί αυτό που διακυβεύεται είναι η ίδια η ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Αν δεν συνειδητοποιήσουμε πως η ευγένεια του πνεύματος είναι ένα ιδεώδες που οφείλουμε να τιμήσουμε, τότε θα πηγαίνουμε από τη μια κρίση στην άλλη».
Δεν αρκεί να οικοδομήσουμε και να περιφρουρήσουμε εκείνους τους θεσμούς και τους διορθωτικούς μηχανισμούς που θωρακίζουν τις δημοκρατίες μας;
«Οχι, δεν αρκεί. Οι θεσμοί είναι κρίσιμοι και οφείλουμε να επαγρυπνούμε ώστε να προστατεύσουμε τις δημοκρατίες μας, για να ζούμε ως ελεύθεροι άνθρωποι. Η δημοκρατία δεν είναι δεδομένη. Δημοκρατικά δεν είχε εκλεγεί ο Χίτλερ; Αλλη ιστορική συγκυρία; Ας μην εφησυχάζουμε γιατί έρχονται ενδεχομένως στιγμές που ο λαός μπορεί να αναζητάει έναν δυνατό ηγέτη... Να σας θυμίσω την αγριότητα που ζήσαμε στα Βαλκάνια πριν από λίγα μόλις χρόνια; Τι θέλω πω; Η ανθρώπινη φύση είναι βαίαιη, είμαστε ικανοί για τρομακτικές καταστροφές και για να εκπολιτιστούμε έχουμε ανάγκη τη φιλοσοφία και τις τέχνες. Η καλλιέργεια του πνεύματος και της ψυχής μας είναι προϋπόθεση της δημοκρατίας. Είναι κρίσιμο να καλλιεργούμε την κρίση μας, να θέτουμε ξανά και ξανά τα μεγάλα ερωτήματα: τι έχει αξία, τι είναι αληθινό, τι είναι ωραίο, τι είναι δίκαιο και ηθικό. Προφανώς δεν θεωρώ πως αρκεί για να μας προστατεύσει από την αγριότητα. Εχω διαβάσει τις περιγραφές του Μαλαπάρτε για τους ναζί αξιωματικούς που έπαιζαν Μότσαρτ και Μπραμς. Εγγυήσεις ποτέ δεν υπάρχουν. Αλλά η υψηλή τέχνη βοηθάει, γιατί φέρνει τον άνθρωπο αντιμέτωπο με τα μεγάλα ερωτήματα. Βέβαια, να σας πω κάτι; Η τέχνη, όπως κι ο έρωτας, μια πρόσκληση απευθύνει. Δεν εξαναγκάζεται η αμοιβαιότητα».
Στο βιβλίο αναφέρετε πως η επίθεση στους Δίδυμους Πύργους ήταν μια επίθεση στα ιδεώδη του δυτικού πολιτισμού, που στάθηκε αφορμή για να αποκαλυφθεί η σύγχυση μεγάλης μερίδας διανοουμένων.
«Την 11η Σεπτέμβρη συγκρούστηκαν δύο διαμετρικά αντίθετες αντιλήψεις για τον κόσμο. Κι από τη μεριά των επιτιθέμενων ήταν η αντίληψη που έχουν για τον κόσμο και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια οι Ταλιμπάν. Δεν ήταν οι φτωχοί και κατατρεγμένοι του πλανήτη που ξόδεψαν μισό εκατομμύριο δολάρια για να διαπράξουν αυτό το φρικτό έγκλημα... Και δυστυχώς πολλοί διανοούμενοι, μεταξύ των οποίων ο Νόρμαν Μέιλερ και ο Ντάριο Φο, είδαν το τρομοκρατικό χτύπημα σαν απάντηση στη δυτική παρακμή, στον καπιταλισμό και την αμερικανική εξωτερική πολιτική. Εκείνοι οι άνθρωποι είχαν ονοματεπώνυμο, δεν ήταν σύμβολα. Δεν υπάρχει καμία δικαιολογία για τη βία. Στις δημοκρατίες την αλλαγή τη φέρνουμε μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες. Κι έχουμε μεγάλη ανάγκη τους δημόσιους διανοούμενους, ώστε να ασκούν κριτική στην εξουσία, αλλά αυτό προϋποθέτει πως όχι μόνο θα είναι ανεξάρτητοι, αλλά πως θα είναι και σε θέση να αναζητούν την αλήθεια και να σκέφτονται ελεύθερα. Είναι απλοϊκό να λέμε πως ο καπιταλισμός είναι κακό πράγμα και μια επίθεση στην καπιταλιστική κοινωνία είναι θεμιτή γιατί αποτελεί επίθεση στον καπιταλισμό. Οι διανοούμενοι οφείλουν πρώτα απ' όλα να μας βοηθούν να κάνουμε το διαχωρισμό ανάμεσα στο καλό και το κακό. Χρειαζόμαστε περισσότερους δημόσιους διανοούμενους σαν τον Ορχάν Παμούκ, ο οποίος ανοιχτά είπε πως ό,τι κι αν ισχυρίζεται η κυβέρνηση της χώρας του, η τουρκική κοινωνία δεν είναι ελεύθερη».
Τι σημαίνει να είσαι Ευρωπαίος;
«Ο σπουδαίος Τσέχος φιλόσοφος Γιαν Πατόσκα έλεγε πως Ευρωπαίος είναι εκείνος που φροντίζει την ανθρώπινη ψυχή. Οπως ερμηνεύω τα λόγια του, Ευρωπαίος είναι εκείνος που αποζητά την ευγένεια του πνεύματος και θεωρεί υπέρτατη αξία την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Εκείνος που μετέχει της ευρωπαϊκής παιδείας, που γνωρίζει τα ιδεώδη του ευρωπαϊκού ανθρωπισμού, ιδεώδη κοσμοπολιτισμού και ανεκτικότητας. Να είσαι Ευρωπαίος σημαίνει να βρίσκεσαι πέρα από εθνικισμούς, να σέβεσαι τις διαφορετικές εθνικές παραδόσεις, αλλά να τις αξιοποιείς ως σημείο εκκίνησης για να καλλιεργήσεις και να διευρύνεις τη συνείδησή σου. Σημαίνει επίσης να αναγνωρίζεις τον τεράστιο πλούτο που υπάρχει στις πολλές διαφορετικές γλώσσες που μιλάμε».
Από τον τίτλο μιας συλλογής δοκιμίων του 1945 του Τόμας Μαν, εμπνεύστηκε και ο ίδιος τον τίτλο του βιβλίου του: «Η ευγένεια του πνεύματος. Ενα λησμονημένο ιδεώδες» («Nobility of Spirit. Α Forgotten Ideal», Yale University Press). «Είναι μια έκφραση που χρησιμοποιούμε τόσο σπάνια, ώστε οι άνθρωποι που θα δουν το βιβλίο θα το πάρουν στα χέρια τους να το περιεργαστούν έστω και μόνο από περιέργεια», λέει ο Ρίμεν, που θεωρεί πως επείγει να θέσουμε πάλι τα σωκρατικά ερωτήματα «και να στοχαστούμε πώς πρέπει να ζούμε, ποια είναι μια ζωή που αξίζει να ζεις».
Στην εποχή του σχετικισμού, να ξεκινήσουμε από το πώς ορίζετε την ευγένεια του πνεύματος;
«Να ξεκαθαρίσω πρώτα πως μιλάμε για κάτι που μπορεί να διαθέτει οποιοσδήποτε, άσχετα από το φύλο, το κοινωνικό υπόβαθρο ή την οικονομική δύναμη. Η ευγένεια του πνεύματος είναι μεν ένα ιδεώδες αριστοκρατικό, αλλά ένα δημοκρατικό αριστοκρατικό ιδεώδες. Είναι αυτό που ο Τόμας Μαν χαρακτήρισε το "μοναδικό διορθωτικό της ανθρώπινης ιστορίας". Πηγαίνοντας πιο πίσω, μιλάμε για το ιδεώδες που αποτελεί την έκφραση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, όπως θα έλεγε ο Σπινόζα. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια έχει προϋπόθεση την προσωπική ελευθερία. Από τη στιγμή που γεννιόμαστε, αρχίζει ο αγώνας να αποκτήσουμε αυτό που πρέπει να έχουμε: την προσωπική ελευθερία. Από τι πρέπει να είμαστε ελεύθεροι; Στη διάρκεια της ζωής μας παλεύουμε να ελευθερωθούμε από τα βίαια ένστικτα, τη βλακεία, τους φόβους, τις προκαταλήψεις. Προσεγγίζουμε, με αυτό το σκεπτικό, το σωκρατικό ιδεώδες. Ποια είναι η ζωή που αξίζει να ζεις; Μια ζωή ταγμένη στην αναζήτηση της αλήθειας, θέτοντας τα σωστά ερωτήματα. Και ως ξεχωριστά πρόσωπα, αλλά οπωσδήποτε και ως κοινωνία, οφείλουμε να συζητάμε για το τι είναι δίκαιο και τι άδικο, τι είναι αληθινό, τι έχει αξία και τι όχι».
Αν θεωρείται σήμερα έως και αφελές να συζητάμε περί ευγένειας του πνεύματος, το τίμημα που πληρώνουμε ως κοινωνία ποιο είναι;
«Εχουμε δημιουργήσει έναν εντελώς κιτς κόσμο, που στοχεύει στην εύκολη ευχαρίστηση και αγνοεί το "άριστο". Δυστυχώς οι πολιτικοί είναι συνένοχοι στη διαμόρφωση αυτής της πραγματικότητας, γιατί έχουν ξεχάσει την ουσία της πολιτικής. Τι είναι αυτό που συγκροτεί μια καλή κοινωνία; Αυτό καθόλου δεν τους απασχολεί, κοιτάνε μόνο το συμφέρον τους. Και ως κοινωνία, τώρα, έχουμε ενστερνιστεί αξίες κάλπικες. Το νόημα της ζωής είναι να γίνεις πλούσιος και διάσημος; Αν αποφασίζεις πως αυτό είναι το νόημα της ζωής σου, τότε έχεις καταπιεί ένα τεράστιο ψέμα. Ταυτόχρονα, έχουμε πειστεί πως ό,τι δεν είναι χρήσιμο για την παραγωγή χρήματος, δεν πρέπει και να μας αφορά. Είτε αυτό είναι άνθρωπος, που δεν είναι οικονομικά χρήσιμος, είτε οι ανθρωπιστικές σπουδές που φθίνουν, η υψηλή τέχνη που αντιμετωπίζεται σαν κάτι απόμακρο, είτε η φιλοσοφία που είναι η τέχνη τού να βάζεις τα σωστά ερωτήματα. Δηλαδή ό,τι έχουμε απόλυτη ανάγκη για να κατακτήσουμε την προσωπική ελευθερία μας και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Δεν περιστρέφονται όλα γύρω από το χρήμα».
Σε περίοδο οικονομικής κρίσης μήπως είναι πολυτέλεια να συζητάμε για την απουσία της πνευματικότητας;
«Ο ποιητής και διπλωμάτης Οκτάβιο Πας, ο σπουδαίος Μεξικανός νομπελίστας, έλεγε πως κάθε πολιτική κρίση είναι στην ουσία ηθική κρίση. Και η οικονομική κρίση των καιρών μας είναι ηθική κρίση. Το ίδιο και η περιβαλλοντική κρίση. Και ηθική κρίση σημαίνει πολιτισμική κρίση. Πρόκειται για κρίσεις που φτάνουν κι αγγίζουν θεμελιώδεις ανθρώπινες αξίες. Πώς φτάσαμε σε αυτό το οικονομικό χάλι; Κανονικά, για να το συζητήσουμε ολοκληρωμένα, θα έπρεπε να πάμε πίσω στον Νίτσε -όλοι δικά του παιδιά είμαστε- και στον μηδενισμό. Κόβοντας δρόμο, θα ανέφερα τον Χέρμαν Μπροχ και τους "Υπνοβάτες" του, το μυθιστόρημα στο οποίο τελικά τι μας λέει; Αν καμία αξία δεν είναι απόλυτη, αν δεν ξέρουμε πια τι σημαίνει να ζεις ως ελεύθερος άνθρωπος, τότε έρχεται η παρακμή και οι αξίες γίνονται αποσπασματικές, θραυσματικές -στην πράξη αυτό σημαίνει πως αν εργάζεσαι σαν χρηματιστής ή στρατιωτικός σκέφτεσαι μόνο με όρους του επαγγέλματός σου. Και, όχι, δεν είναι πολυτέλεια να συζητάμε για την κρίση της πνευματικότητας, γιατί αυτό που διακυβεύεται είναι η ίδια η ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Αν δεν συνειδητοποιήσουμε πως η ευγένεια του πνεύματος είναι ένα ιδεώδες που οφείλουμε να τιμήσουμε, τότε θα πηγαίνουμε από τη μια κρίση στην άλλη».
Δεν αρκεί να οικοδομήσουμε και να περιφρουρήσουμε εκείνους τους θεσμούς και τους διορθωτικούς μηχανισμούς που θωρακίζουν τις δημοκρατίες μας;
«Οχι, δεν αρκεί. Οι θεσμοί είναι κρίσιμοι και οφείλουμε να επαγρυπνούμε ώστε να προστατεύσουμε τις δημοκρατίες μας, για να ζούμε ως ελεύθεροι άνθρωποι. Η δημοκρατία δεν είναι δεδομένη. Δημοκρατικά δεν είχε εκλεγεί ο Χίτλερ; Αλλη ιστορική συγκυρία; Ας μην εφησυχάζουμε γιατί έρχονται ενδεχομένως στιγμές που ο λαός μπορεί να αναζητάει έναν δυνατό ηγέτη... Να σας θυμίσω την αγριότητα που ζήσαμε στα Βαλκάνια πριν από λίγα μόλις χρόνια; Τι θέλω πω; Η ανθρώπινη φύση είναι βαίαιη, είμαστε ικανοί για τρομακτικές καταστροφές και για να εκπολιτιστούμε έχουμε ανάγκη τη φιλοσοφία και τις τέχνες. Η καλλιέργεια του πνεύματος και της ψυχής μας είναι προϋπόθεση της δημοκρατίας. Είναι κρίσιμο να καλλιεργούμε την κρίση μας, να θέτουμε ξανά και ξανά τα μεγάλα ερωτήματα: τι έχει αξία, τι είναι αληθινό, τι είναι ωραίο, τι είναι δίκαιο και ηθικό. Προφανώς δεν θεωρώ πως αρκεί για να μας προστατεύσει από την αγριότητα. Εχω διαβάσει τις περιγραφές του Μαλαπάρτε για τους ναζί αξιωματικούς που έπαιζαν Μότσαρτ και Μπραμς. Εγγυήσεις ποτέ δεν υπάρχουν. Αλλά η υψηλή τέχνη βοηθάει, γιατί φέρνει τον άνθρωπο αντιμέτωπο με τα μεγάλα ερωτήματα. Βέβαια, να σας πω κάτι; Η τέχνη, όπως κι ο έρωτας, μια πρόσκληση απευθύνει. Δεν εξαναγκάζεται η αμοιβαιότητα».
Στο βιβλίο αναφέρετε πως η επίθεση στους Δίδυμους Πύργους ήταν μια επίθεση στα ιδεώδη του δυτικού πολιτισμού, που στάθηκε αφορμή για να αποκαλυφθεί η σύγχυση μεγάλης μερίδας διανοουμένων.
«Την 11η Σεπτέμβρη συγκρούστηκαν δύο διαμετρικά αντίθετες αντιλήψεις για τον κόσμο. Κι από τη μεριά των επιτιθέμενων ήταν η αντίληψη που έχουν για τον κόσμο και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια οι Ταλιμπάν. Δεν ήταν οι φτωχοί και κατατρεγμένοι του πλανήτη που ξόδεψαν μισό εκατομμύριο δολάρια για να διαπράξουν αυτό το φρικτό έγκλημα... Και δυστυχώς πολλοί διανοούμενοι, μεταξύ των οποίων ο Νόρμαν Μέιλερ και ο Ντάριο Φο, είδαν το τρομοκρατικό χτύπημα σαν απάντηση στη δυτική παρακμή, στον καπιταλισμό και την αμερικανική εξωτερική πολιτική. Εκείνοι οι άνθρωποι είχαν ονοματεπώνυμο, δεν ήταν σύμβολα. Δεν υπάρχει καμία δικαιολογία για τη βία. Στις δημοκρατίες την αλλαγή τη φέρνουμε μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες. Κι έχουμε μεγάλη ανάγκη τους δημόσιους διανοούμενους, ώστε να ασκούν κριτική στην εξουσία, αλλά αυτό προϋποθέτει πως όχι μόνο θα είναι ανεξάρτητοι, αλλά πως θα είναι και σε θέση να αναζητούν την αλήθεια και να σκέφτονται ελεύθερα. Είναι απλοϊκό να λέμε πως ο καπιταλισμός είναι κακό πράγμα και μια επίθεση στην καπιταλιστική κοινωνία είναι θεμιτή γιατί αποτελεί επίθεση στον καπιταλισμό. Οι διανοούμενοι οφείλουν πρώτα απ' όλα να μας βοηθούν να κάνουμε το διαχωρισμό ανάμεσα στο καλό και το κακό. Χρειαζόμαστε περισσότερους δημόσιους διανοούμενους σαν τον Ορχάν Παμούκ, ο οποίος ανοιχτά είπε πως ό,τι κι αν ισχυρίζεται η κυβέρνηση της χώρας του, η τουρκική κοινωνία δεν είναι ελεύθερη».
Τι σημαίνει να είσαι Ευρωπαίος;
«Ο σπουδαίος Τσέχος φιλόσοφος Γιαν Πατόσκα έλεγε πως Ευρωπαίος είναι εκείνος που φροντίζει την ανθρώπινη ψυχή. Οπως ερμηνεύω τα λόγια του, Ευρωπαίος είναι εκείνος που αποζητά την ευγένεια του πνεύματος και θεωρεί υπέρτατη αξία την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Εκείνος που μετέχει της ευρωπαϊκής παιδείας, που γνωρίζει τα ιδεώδη του ευρωπαϊκού ανθρωπισμού, ιδεώδη κοσμοπολιτισμού και ανεκτικότητας. Να είσαι Ευρωπαίος σημαίνει να βρίσκεσαι πέρα από εθνικισμούς, να σέβεσαι τις διαφορετικές εθνικές παραδόσεις, αλλά να τις αξιοποιείς ως σημείο εκκίνησης για να καλλιεργήσεις και να διευρύνεις τη συνείδησή σου. Σημαίνει επίσης να αναγνωρίζεις τον τεράστιο πλούτο που υπάρχει στις πολλές διαφορετικές γλώσσες που μιλάμε».
Αναρτήσεις
