Φωτό: wikipedia ΜΕΤΑΛΛΑΓΗ ΚΑΙ ΕΞΕΙΔΑΝΙΚΕΥΣΗ ΤΩΝ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΩΝ ROBERTO ASSAQIOLI Το πρόβλημα του σεξ ή το πρόβλημα, που αναφέρεται στην ορθή και δημιουργική αντιμετώπιση της γενετησίου ορμής, απασχολεί την ανθρωπότητα από τότε, που άρχισε ο πολιτισμός. Αλλά για πολλούς λόγους το πρόβλημα αυτό είναι σήμερα περισσότερο αισθητό και η ενημέρωση του κοινού πάνω σ’ αυτό περισσότερο απαραίτητηֺ έχει γίνει σήμερα παραδεκτό ότι η ανθρωπότητα έχει οριστικά συνειδητοποιήσει αυτό το πρόβλημα. Η κρίση, που υπάρχει στις σχέσεις ανάμεσα στα δύο φύλα, δεν είναι απομονωμένη, αλλ’ αποτελεί μέρος και ίσως μπορούμε να πούμε τη σπουδαιότερη φάση της γενικής κρίσης, η οποία επηρεάζει βασικά τα ίδια τα θεμέλια του σημερινού μας πολιτισμού. Η εξουσία της θρησκείας και των ηθικών κανόνων πάνω, στα οποία στηριζόταν ο πολιτισμός μας, η παράδοση και τα ήθη και έθιμα, που πριν υπολογίζονταν και τα αποδέχονταν αναμφισβήτητα (ακόμη και όταν δεν υπήρχε συνέπεια στην εφαρμογή τους) έχουν χάσει ή χάνουν με μεγάλη ταχύτητα το γόητρό τους και τη δύναμή τους να επιβάλλονται και να ελέγχουν περισσότερο απ’ όλους η νέα γενιά με δραστηριότητα και πότε-πότε επαναστατικά αντιδρά προς αυτά. Η αιτία της όλης αυτής κρίσης βρίσκεται στο γεγονός ότι, ενώ ο θρησκευτικός τρόμος και η χωρίς αντίρρηση αποδοχή των θεολογικών και ηθικών αντιλήψεων του παρελθόντος χάνουν συνεχώς την επιρροή τους, οι παλιότερες και πιο συντηρητικές ορθόδοξες ομάδες προσπάθησαν με κάθε μέσο να επιβάλλουν τους αυστηρούς κανόνες, περιορισμούς και απαγορεύσεις, που βασίζονται ακριβώς πάνω σ’ αυτά τα θεολογικά και ηθικά θεμέλια. Έτσι, στο παρελθόν, στο σεξουαλικό τομέα επικρατούσε μια στάση, που οδηγούσε την κοινή γνώμη να θεωρεί τα βιολογικά ένστικτα και τα ανθρώπινα πάθη σαν κακά και βρώμικα. Κατά συνέπεια, η μέθοδος που χρησιμοποιούταν, για να αντιμετωπισθούν, ήταν εκείνη της απώθησης, εκτός από τις περιπτώσεις εκείνες, κατά τις οποίες η γενετήσια ορμή έβρισκε τη δικαιολογημένη ικανοποίηση σε ένα νόμιμο γάμο. Το πρόβλημα του σεξ θεωρείτο ακατάλληλο και οι ενήλικες προσπαθούσαν να κρατήσουν τους νέους ακατατόπιστους επάνω σε αυτό, όσο ήταν δυνατό. Η εξασθένιση της θρησκευτικής επίδρασης, επάνω, στην οποία στηριζόταν η στάση αυτή, και η αναγνώριση των συνεπειών της απώθησης επάνω στην υγεία και στο χαρακτήρα, λόγω αυτής της απώθησης, προκάλεσαν πολλές και διάφορες επαναστατικές εκδηλώσεις. Πρώτα είχαμε την «επιστροφή στη φύση», που υποστήριζε ο Ρουσσώ και οι οπαδοί του, έπειτα τη θεοποίηση του αισθήματος από τον ρομαντισμό, αργότερα το ξαναζωντάνεμα της ηδονιστικής και της αισθητικής ιδέας των αρχαίων Ελλήνων και της Αναγέννησης, που το ακολούθησε το κύμα του φιλοσοφικού και πρακτικού υλισμού, και η ατομικιστική επανάσταση εναντίον της κοινωνίας και των κοινωνικών τύπων, όπως σκιαγραφήθηκαν από τον Ίψεν. Ίσως στη σύγχρονη κοινωνία πιο σπουδαία είναι η επίδραση του Φρόιντ και των οπαδών του της ψυχαναλυτικής θεωρίας, η οποία δίδει έμφαση στα ψυχοπαθολογικά αποτελέσματα της σεξουαλικής απώθησης. Όλα αυτά συνέτειναν στο να ισχυροποιήσουν και να δικαιολογήσουν την ανεξέλεγκτη ικανοποίηση όλων των ενστίκτων ενορμήσεων, στο να αφεθεί ελεύθερο κάθε πάθος και στο να ικανοποιείται κάθε ιδιοτροπία. Αλλά το αποτέλεσμα αυτής της «ελευθερίας» δεν έφερε την αναμενόμενη ικανοποίηση και ευτυχία. Ενώ λιγόστεψε τα μειονεκτήματα της αρχικής αυστηρής στάσης και των δυσμενών της αποτελεσμάτων, δημιούργησε άλλες περιπλοκές, συμπλέγματα και δυστυχία. Οι οπαδοί της ανεξέλεγκτης σεξουαλικής έκφρασης βρήκαν και ακόμη βρίσκουν ότι οι υπερβολές ακολουθούνται οπωσδήποτε από εξάντληση ή αηδίαֺ ότι το σεξουαλικό κίνητρο και πάθος, ακόμα και όταν δεν ελέγχεται από ηθικές σκέψεις, δεν μπορεί να βρει πάντοτε ικανοποίηση του ενός απ’ αυτά να απαιτεί αναχαίτιση του άλλου. Για παράδειγμα, μια απερίσκεπτη υποχωρητικότητα στη σεξουαλική επιθυμία είναι ικανή να συγκρουσθεί με την αυτοσυντήρηση, δημιουργώντας έτσι μια σύγκρουση, μεταξύ λαγνείας και φόβου της αρρώστειας. Παρά πέρα, μια υπερβολική επιβολή πιθανόν να βρεθεί σε σύγκρουση με τα κοινωνικά ήθη και έθιμα και το φόβο του ριψοκίνδυνου, που περιλαμβάνεται σε αυτό. Η έλλειψη κάθε σταθερής καθοδηγητικής αρχής, κάθε καθαρής κλίμακας αξιών, κάνει το άτομο ανασφαλές, του αφαιρεί την αυτοεξάρτηση και το εκθέτει στην επίδραση άλλων ανθρώπων και εξωτερικών συνθηκών. Επί πλέον οι ηθικές και πνευματικές αρχές ή οι φιλοδοξίες δεν μπορούν να παραμερισθούν τόσο εύκολα, όσο πολλοί νομίζουνֺ διατηρούνται στο ασυνείδητο λόγω επιδράσεων της κληρονομικότητας και του περιβάλλοντος και υπάρχουν επίσης σε λανθάνουσα κατάσταση στην αληθινή, πνευματική φύση του ανθρώπου. Όταν παραβιάζονται, εγείρουν συνειδητή ή ασυνείδητη διαμαρτυρία και κατά συνέπεια έντονες εσωτερικές συγκρούσεις. Χάριν καθαρότητας η εικόνα της κατάστασης έχει απλοποιηθεί. Στην πραγματικότητα, βρισκόμαστε σήμερα σε μια περίοδο μεταβατική, σε μια περίοδο σύγχυσης και διασταυρούμενων ρευμάτων. Σε μερικά μέρη και σε μερικές ομάδες οι παλιές αντιλήψεις επιζούν, παλιές έννοιες και μέθοδοι εξακολουθούν να επιβάλλονται. Σε πολλές περιπτώσεις επικρατεί μια κατάσταση βίαιης αντίδρασης και σύγκρουσης μεταξύ των γενεών. Στους πιο προχωρημένους και φωτεινούς κύκλους η υπερβολική αυτή μορφή της αντίδρασης αναγνωρίζεται και καταβάλλονται προσπάθειες να βρουν και να υιοθετήσουν ισορροπημένες απόψεις και καλές μεθόδους. Είναι φανερό ότι καμία από τις παραπάνω εξτρεμιστικές τάσεις δεν μας δίνει ικανοποιητικά αποτελέσματα. Θα έλεγε κανείς ότι μια μέση λύση, συμβιβαστική των δύο άκρων, θα μπορούσε να μας βγάλει από το αδιέξοδο, αλλά ενώ μια τέτοια απλή πορεία θα μπορούσε να αποτρέψει τα δυσάρεστα αποτελέσματα των άκρων, η πείρα μας λέει ότι δεν μπορεί να θεωρηθεί σαν μια ικανοποιητική λύση. Υπάρχει, εν τούτοις, και μια άλλη λύση, πιο δυναμική, πιο δημιουργική στην αντιμετώπιση του προβλήματος. Αυτή βασίζεται και εκμεταλλεύεται μια θεμελιώδη ιδιότητα των βιολογικών και ψυχολογικών ενεργειών, τη δυνατότητα δηλ. της μεταλλαγής τους, μια δυνατότητα, που υπάρχει σε όλες τις ενέργειες. Η πραγματική φύση της πορείας δεν είναι εξ’ ολοκλήρου γνωστή, αλλά αυτό συμβαίνει με όλες τις θεμελιώδεις αρχές. Δεν μπορούμε π.χ. να πούμε ότι έχουμε συλλάβει την πραγματική φύση του ηλεκτρισμού, αλλά γνωρίζομε αρκετά για τις εκδηλώσεις του και τους νόμους που τον διέπουν, για να μας καταστήσουν ικανούς να χρησιμοποιήσουμε τον ηλεκτρισμό σε διάφορους αλλά και πολύπλοκους τομείς, όπως είναι η ηλεκτρονική. Το ίδιο συμβαίνει και στην ψυχολογία. Δεν έχουμε ανάγκη να βεβαιωθούμε για την τελική φύση των ψυχολογικών ενεργειών και των μεταλλαγών τους, για να τις χρησιμοποιήσουμε μέσω μιας αυξανόμενης γνώσης των νόμων, που τις διέπει και μέσω κατάλληλων και ικανοποιητικών μεθόδων, που βασίζονται πάνω σ’ αυτούς τους νόμους. Επομένως μπορούμε να προχωρήσουμε με εμπιστοσύνη στην εξέταση των μεθόδων, που πρέπει να ακολουθηθούν στη δημιουργική χρησιμοποίηση της πλεονάζουσας ενέργειας ή των υπερβολικών σεξουαλικών κινήτρων. Αυτό είναι αξιόλογο και στην ισορρόπηση των σεξουαλικών επιθυμιών των παντρεμμένων, και στην προσαρμογή σε καταστάσεις όπου ομαλές σεξουαλικές σχέσεις δεν επιτρέπονται. Ο πρώτος κανόνας αναφέρεται στην υιοθέτηση μιας αντικειμενικής στάσης έναντι του σεξ, ελεύθερης από τις συνήθεις αντιδράσεις του φόβου, από σεμνοτυφία και καταδίκη, καθώς και από το δέλεαρ και την αίγλη-συχνά τεχνητά επιβαλλόμενα-απ’ τα οποία γενικά περιτριγυρίζεται σήμερα. Το σεξουαλικό κίνητρο, όπως και κάθε άλλο, δεν είναι στη βάση του ούτε «κακό» ούτε «καλό». Είναι μια βιολογική λειτουργία και σαν τέτοια δεν είναι «ανήθικη» αλλά προ-ηθική. Είναι δε αυτή μεγάλης σπουδαιότητας, γιατί εξασφαλίζει τη διαιώνιση του είδους και της ανθρώπινης φυλής. Στα ζώα υπόκειται σ’ ένα φυσικό κύκλο αυτολειτουργίας. Στην πολιτισμένη ανθρωπότητα έγινε περισσότερο πολύπλοκη λόγω της στενής συσχετίσεως της με ψυχολογικές λειτουργίες, όπως είναι το συναίσθημα και η φαντασία, και με κοινωνικούς και ηθικούς παράγοντες, οι οποίοι είτε την υπέρ-ερέθισαν είτε την αναχαίτισαν. Επομένως, ηαντικειμενική επιστημονική στάση έναντι του σεξουαλικού κινήτρου πρέπει να είναι διπλή: από το ένα μέρος πρέπει να περιορίσουμε τους φόβους και τις καταδίκες, που έχουν σαν αποτέλεσμα την απώθηση της σεξουαλικής ορμής στο ασυνείδητο, όπως έχει περιγράψει η ψυχανάλυση και από το άλλο πρέπει να ασκούμε ένα ήρεμο, αλλά σταθερό έλεγχο ακολουθούμενο από μια δραστήρια πορεία της μεταλλαγής, όταν η φυσική έκφραση τους είναι παράλογη. Η πορεία της ψυχολογικής μεταλλαγής και εκείνη της εξειδανίκευσης σημειώνεται και συμβολικά-αν και με σκοτεινό και δυσνόητο τρόπο-στα γραπτά των αλχημιστών (Jung, 1953). Άλλες ενδείξεις βρίσκονται στα έργα εκείνων, που έγραψαν για τον ασκητισμό και το μυστικισμό, όπως είναι η Evelyn Underhill. Στη σύγχρονη αντιμετώπιση του προβλήματος βρίσκουμε την παρακάτω σπουδαία δήλωση του Φρόιντ: «Τα στοιχεία του σεξουαλικού ενστίκτου χαρακτηρίζονται από μια ικανότητα για εξιδανίκευση, για μεταβολή του σεξουαλικού τους σκοπού σε ένα άλλο διαφορετικού είδους και κοινωνικά πιο αξιόλογου. Ίσως τα καλύτερα προϊόντα του πολιτισμού μας οφείλονται στο σύνολο των ενεργειών, που κερδίζονται κατ’ αυτόν τον τρόπο» (Freud, Ueber Psychoanalyse, Leipzig und Wien: Deutike, 1910, σελ 61-62) . Η δήλωση αυτή είναι μεγάλης σημασίας, γιατί ο ίδιος ο Φρόιντ υποδείχνει ότι είναι σφάλμα να εξετάζονται χωριστά η σωματική ή η αντιστικτική φύση του σεξ, ανεξάρτητα από τις συναισθηματικές του ή άλλες ψυχολογικές του φάσεις. Εν τούτοις αυτή η εσφαλμένη άποψη υποστηρίζεται από πολλούς ερευνητές, που διέπονται από υλιστική προκατάληψη. Μια τέτοια καθαρά ζωολογική άποψη είναι τελείως μονομερής και ενώ οι ερευνητές αυτοί έχουν παρουσιάσει μια σειρά από συγκεκριμένα γεγονότα, το ότι παραγνωρίζουν τη ζωτική τους συσχέτιση με την ψυχολογική άποψη του σεξ, που είναι και η πραγματικά ανθρώπινη, καταρρίπτει τα συμπεράσματα, που συνάγονται απ’ αυτούς. Ο James Hinton πολύ σωστά παρατήρησε, πριν από μισό αιώνα, ότι το να ασχολείται κανείς με το σπουδαίο γεγονός της σεξουαλικής αγάπης μόνο από την υλική του πλευρά είναι σαν να ακούει ένα κονσέρτο του Sarasate και για την ίδια στιγμή να σκέπτεται για τα έντερα της γάτας ή για την ουρά του αλόγου με τα οποία φτιάχνουν τις χορδές του βιολιού και τις ίνες του δοξαριού (Ellis, 1910). Στην προσπάθεια μας να καθορίσουμε τι είναι η σεξουαλική ορμή βρίσκουμε σ’ αυτή τρεις βασικές φάσεις. 1. Την αισθησιακή: Σωματική ευχαρίστηση. 2. Τη συναισθηματική: Ένωση με ένα άλλο πρόσωπο. 3. Τη δημιουργική: Γέννηση μιας νέας ύπαρξης. Φωτό: wikipedia Αν και δεν έχουμε την απαίτηση να χαρακτηρισθεί η κατάταξη αυτή σαν επιστημονική, παρόλα αυτά περιλαμβάνει ένα πρακτικό σκοπό στην πορεία της μεταλλαγής. Κάθε μια από τις παραπάνω φάσεις μπορεί να μεταλλαχθεί ή να εξιδανικευτεί σύμφωνα με την ιδιαίτερη φύση της. Επί πλέον οι μεταλλαγές μπορούν να ακολουθήσουν δύο κατευθύνσεις. Η πρώτη είναι «κάθετη» ή προς τα έσω κατευθυνόμενη. Πολλά περιστατικά αυτού του είδους της εξιδανίκευσης υπάρχουν στις βιογραφίες και στα συγγράμματα των μυστικιστών και των θρησκευτικών ανθρώπων όλων των εποχών, των χωρών και των θρησκειών. Οι αυτοβιογραφίες τους μας δίδουν αρκετή και ενδιαφέρουσα μαρτυρία για τη φύση αυτής της πορείας, τις κρίσεις της και τις μεταστροφές της, τις στεναχώριες, μα και την ευχαρίστηση που επιβραβεύει την έντασή της και την υπέρτασή της. Όλοι τους μιλάνε για τη «μακαριότητα», την οποία έζησαν, την οποία, εν τούτοις, θεωρείται απ’ τους ίδιους σαν ένα πιθανό εμπόδιο, όταν κάποιος προσκολλάται σε αυτή. Μπορούμε επίσης να παρατηρήσουμε τα διαφορετικά στάδια, που οδηγούν από την ανθρώπινη αγάπη στην αγάπη, ενός ανώτερου Όντος, όπως είναι ο Χριστός ή και του ίδιου του Θεούֺ αυτή είναι η εξιδανίκευση της συναισθηματικής φάσης. Οι άνθρωποι αυτοί φιλοδοξούν να πετύχουν μέσα τους την ένωση με το Χριστό και μερικοί τους μιλάνε για «μυστικιστικό γάμο». Στην ψυχολογία θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο σκοπός της πνευματικής συνθέσεως είναι η ένωση της προσωπικότητας με το πνευματικό Εγώ, στην οποία ένωση η προσωπικότητα αντιπροσωπεύει τον αρνητικό θυλυκό πόλο, ενώ το πνευματικό Εγώ τον θετικό αρσενικό πόλο. Αυτή η πόλωση αποτελεί πραγματικότητα και όχι απλώς την συμβολική μετάθεση ενός βιολογικού γεγονότος. Είναι μια από τις θεμελιώδεις φάσεις της πνευματικής-υλικής πόλωσης με αντανάκλαση πάνω στο ψυχο-πνευματικό επίπεδο, όπως η σεξουαλική πόλωση αποτελεί την έκφραση της στο σωματικό επίπεδο. Ας σταματήσωμε για μια στιγμή εδώ, για να ξεκαθαρίσουμε μερικές συγχύσεις και παρεξηγήσεις, που πιθανόν να δημιουργηθούν. Ενώ η πορεία της μεταλλαγής και της εξιδανίκευσης μπορούν συχνά να παρατηρηθούν, δεν μπορούμε απ’ αυτό το γεγονός να καταλήξουμε στο συμπέρασμα και να πούμε ότι όλη η πνευματική αγάπη είναι «απλώς» το προϊόν της εξιδανικευμένης σεξουαλικής ορμής, ότι είναι δυνατό να «εξηγήσουμε» μια ανώτερη ψυχολογική ή πνευματική εκδήλωση, αποδίδοντας την αρχή της σε βιολογικές πηγές ή κίνητρα. Η πραγματική φύση του μυστικισμού, δεν μπορεί να θεωρηθεί σαν ένα προϊόν ή δευτερεύον προϊόν του σεξ, όπως πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν. Από το ένα μέρος υπάρχουν εκείνοι των οποίων η ομαλή σεξουαλική ζωή έχει αναχαιτισθεί και όμως δεν δείχνουν καμία τάση προς τον μυστικισμό από το άλλο υπάρχουν περιπτώσεις ανθρώπων, που ζουν μια κανονική σεξουαλική ζωή, δημιουργούν οικογένεια κλπ και ταυτόχρονα παίρνουν μέρος και σε μυστικιστικές εκδηλώσεις. Η πνευματική ζωή και συνείδηση ανήκει σε ένα καθορισμένο ψυχολογικό επίπεδο και η ποιότητα της είναι ειδική και όχι εξαρτημένη. Οι ενέργειες, που προέρχονται από τη μεταλλαγή, φθάνουν σε αυτό το επίπεδο απ’ τα κάτω, κατά κάποιο τρόπο, και του δίδουν επιπρόσθετη ζωτικότητα και «ζεστασιά» αλλά ούτε δημιουργούν ούτε ερμηνεύουν αυτή την ανώτερη ζωή. Η δημιουργική φάση μπορεί να εξιδανικευθεί σ’ αυτή την «κάθετη» διεύθυνση στο σχηματισμό μιας νέας αναγεννημένης προσωπικότητας. Η ανάπτυξη του «εσωτερικού ανθρώπου» απαιτεί αυτές τις δημιουργικές ενέργειες και ανάλογα με το βαθμό, στον οποίο το άτομο τις χρησιμοποιεί, νέες σφαίρες δραστηριότητας αυξανόμενης έκτασης θα ανοίγονται μπροστά του. Η δεύτερη κατεύθυνση της πορείας για μεταλλαγή, είναι «οριζόντια» ή εξωτερική. Και δω συναντάμε τρία είδη μεταλλαγής, που αντιστοιχούν στις τρεις φάσεις. Η πρώτη, που μάλλον δε θα μπορούσε να θεωρηθεί σαν πραγματική μεταλλαγή, περιλαμβάνει την υποκατάσταση της σεξουαλικής ηδονής με άλλες ηδονές των αισθήσεων απ’ την απλή ευχαρίστηση της τροφής μέχρι εκείνης της επαφής με τη φύση και στις αισθητικές απολαύσεις με την καλλιέργεια της εκτίμησης του ωραίου με την όραση και την ακοή. Η δεύτερη περιλαμβάνει την επέκταση της αγάπης έτσι, ώστε να παραλάβει ένα αυξημένο αριθμό ατόμων καιֺ η τρίτη παράγει ή ενδυναμώνει καλλιτεχνικές και πνευματικές δραστηριότητες. Όταν η σωματική σεξουαλική έκφραση της ανθρώπινης αγάπης εμποδίζεται για κάποιο λόγο, οι συναισθηματικές της εκδηλώσεις αυξάνονται και φθάνουν σ’ ένα υψηλό επίπεδο Ιδεώδους «πλατωνικής» αγάπης. Επί πλέον, ανεξάρτητα από τα εμπόδια για την ελεύθερη και πλήρη έκφραση της αγάπης, μια προοδευτική πορεία της μεταλλαγής λαμβάνει χώρα ομαλά και αυθόρμητα σε ζευγάρια, που ζουν μια αρμονική συζυγική ζωή. Στην αρχή επικρατούν οι σεξουαλικές και οι έντονες συναισθηματικές εκδηλώσεις της αγάπης, αλλά μετά από χρόνια αυτή, η γεμάτη πάθος, φάση μειώνεται σιγά σιγά και μετατρέπεται σε ένα τρυφερό αίσθημα αυξάνοντας την αμοιβαία κατανόηση, εκτίμηση και εσωτερική επικοινωνία. Η αγάπη-ενέργεια που προέρχεται από τη σεξουαλική εξιδανίκευση μπορεί να ξεπερνά την αγάπη ενός ατόμου. Ευρύνεται αυτή σε ομόκεντρους κύκλους ή σφαίρες, περιλαμβανομένης ακόμη μεγαλύτερες ομάδες ανθρώπινων υπάρξεων. Στη μορφή της ευσπλαχνίας καταναλίσκεται σε κείνους που υποφέρουνֺ μετά υφίσταται μια περαιτέρω εξιδανίκευση και αποβαίνει μια κινητήρια δύναμη για κοινωνική και φιλανθρωπική δραστηριότητα. Η εξιδανικευμένη αγάπη-ενέργεια μπορεί επίσης να εκδηλωθεί σαν φιλία για κείνους, με τους οποίους έχουμε μια κοινή βάση κατανόησης, σκοπών και δραστηριότητας. Τελικά μπορεί να προχωρήσει ακόμη παρά πέρα, μέχρις ότου ακτινοβολεί σαν αδελφική αγάπη πάνω σ’ όλα τα ανθρώπινα όντα και πάνω σε όλα τα ζώντα πλάσματα. Το τρίτο είδος, περιλαμβάνει τη μεταλλαγή των σεξουαλικών ενεργειών σε δημιουργικές δραστηριότητες, καλλιτεχνικής ή πνευματικής φύσεως. Η παρακάτω γνώμη ενός απ’ τους μεγάλους φιλοσόφους, του Αρθούρου Σοπενχάουερ, ενισχύει την άποψη αυτή. «Στις μέρες και τις ώρες, κατά τις οποίες η τάση για φιληδονία είναι ισχυρότερη… τότε ακριβώς και οι ανώτερες πνευματικές ενέργειες… είναι επίσης ικανές να εγερθούν ισχυρά. Οι πνευματικές αυτές ενέργειες είναι αδρανείς, όταν η ανθρώπινη συνείδηση υποχωρή μπρος στην άμετρη επιθυμία, αλλά με μια καλή προσπάθεια η κατεύθυνση της μπορεί να μεταβληθεί και τότε η ανθρώπινη συνείδηση είναι απασχολημένη με τις ανώτερες δραστηριότητες του πνεύματος και όχι με τις κατώτερες και βασανιστικές επιθυμίες». Φαίνεται ότι υπάρχει μια μεγάλη ομοιότητα ανάμεσα στις σεξουαλικές και τις πνευματικές ενέργειες, που δρουν σε διαφορετικά επίπεδα της ανθρώπινης ύπαρξης. Η καλλιτεχνική δημιουργία προσφέρει μια πολύ ικανοποιητική διέξοδο για εξιδανίκευση και τέτοια περιστατικά βρίσκονται αρκετά στη ζωή των μεγάλων καλλιτεχνών, συγγραφέων και συνθετών. Ένας από αυτούς, που κατέχει ξεχωριστή θέση, είναι ο Ριχάρδος Βάγκνερ. Όπως είναι γνωστό, ο Βάγκνερ αγαπούσε κάποτε παράφορα μια παντρεμένη γυναίκα, τη Ματθίλδη Βέσεντοκ, στην οποία παρέδιδε μαθήματα μουσικής και στην οποία βρήκε μια κατανόηση και μια αφοσίωση στη μεγαλοφυΐα του, κάτι που δεν βρήκε στην πρώτη του γυναίκα Μίνα. Μετά από σύντομο χρονικό διάστημα απεφάσισαν ν΄ απαρνηθούν την ολοκλήρωση της αγάπης τους και ο Βάγκνερ έφυγε από τη Ζυρίχη και πήγε στη Βενετία. Στην αρχή η απελπισία του τον οδήγησε πολλές φορές σε σκέψεις αυτοκτονίας, αλλά γρήγορα ξαναβρήκε τον εαυτό του και κάθισε και έγραψε το κείμενο και τη μουσική της όπερας Τριστάνος και Ιζόλδη και με μια δημιουργική φρενίτιδα θα έλεγε κανείς τελείωσε την όπερα σε λίγους μήνες. Κατά την περίοδο αυτή έγραψε πολλές επιστολές στη Ματθίλδη και κράτησε γι’ αυτήν ένα ημερολόγιο. Τα γράμματα και το ημερολόγιο δημοσιεύτηκαν μετά το θάνατο του. Σ’ αυτά μπορεί να δει κανείς την εξασθένηση του πάθους του, όπως το διοχέτευε σιγά σιγά στην ποίηση και στη μουσική της όπεράς του. Η ολοκλήρωση του έργου τον βρήκε τόσο απαλλαγμένο, ώστε έγραψε στη Ματθίλδη σύντομα και περισσότερο τυπικά γράμματα και της έκανε και μια σύντομη επίσκεψη καθαρά φιλική. Το ότι ο Βάγκνερ ήταν ενήμερος αυτής της πορείας της εξιδανίκευσης και ενσυνείδητα την ενδυνάμωνε, φαίνεται από ένα γράμμα που έστειλε στη Λίστ: «Αφού στη ζωή μου ποτέ δεν απόλαυσα την αληθινή ευτυχία της αγάπης, επιθυμώ να υψώσω ένα μνημείο, στο πιο όμορφο όνειρο, στο οποίο αυτή η αγάπη θα βρει την πλήρη ικανοποίηση από την αρχή ως το τέλος. Θα γράψω την όπερα "Τριστάνος και Ιζόλδη"». Η μεταλλαγή και η εξιδανίκευση είναι επομένως μια αυθόρμητη πορεία, που μπορεί όμως να είναι ενσυνείδητη και σκόπιμα ενδυναμωμένη. Στην τελευταία περίπτωση υπάρχει μεγάλο πεδίο για την ικανοποιητική εφαρμογή των γεγονότων και των νόμων διακριβωμένων και επανευρεθέντων απ’ τη σύγχρονη δυναμική ψυχολογία και για τη χρησιμοποίηση πρακτικών μεθόδων, που να βασίζονται σ’ αυτούς. Να μερικές πρακτικές μέθοδοι για τέτοιες εφαρμογές: 1. Ένας σταθερός ενσυνείδητος έλεγχος του κινήτρου, που πρόκειται να μεταλλαχθεί, κατά τον οποίο εντούτοις, πρέπει να καταβάλλεται προσπάθεια να αποφεύγεται κάθε καταδίκη ή φόβος αυτού, πράγμα που θα κατέληγε στην απώθησή του στο ασυνείδητο. Έλλειψη καταδίκης του κινήτρου αυτού καθ’ αυτού, δε σημαίνει φυσικά έλλειψη κατανόησης της σοβαρής ευθύνης, που έχει κάποιος προς τις συνέπειες, ατομικές και κοινωνικές, για την ανεξέλεγκτη έκφρασή του. Ο έλεγχος αυτός μπορεί να βοηθηθεί από απλές, φυσικές κινήσεις, όπως ζωηρές μυϊκές δραστηριότητες και ειδικές αναπνευστικές ασκήσεις, αλλά ο πιο αποτελεσματικός και ταυτόχρονα ο πιο ανώτερος τρόπος ελέγχου των σεξουαλικών κινήτρων είναι η αποδοχή και η αναγνώριση κάθε ανθρώπινης ύπαρξης σαν ενός «Συ», άξιου κάθε σεβασμού και όχι σαν ενός «κάτι» για ικανοποίηση της ηδονής μας, σαν ένα «αυτός» που πρέπει να κυριαρχηθεί και να εξερευνηθεί. Αυτή η ορθή σχέση και η ακίνδυνη συμπεριφορά προς τους συνανθρώπους μας, αυτός ο σεβασμός προς τον άνθρωπο αποτελούν τη βάση κάθε πνευματικής αντίληψης της ζωής. Έχει τούτο τονισθή αρκετά από τον Martin Buber στο βιβλίο του «Εγώ και Εσύ». 2. Η πραγματική απελευθέρωση, ανάπτυξη και έκφραση των ποικίλων φάσεων της προσωπικής και πνευματικής αγάπης για το σύντροφο μαςֺ αγάπη για τους άλλους, αρχίζοντας από εκείνους, που είναι πιο κοντά μας και προχωρώντας να συμπεριλάβει αυξανόμενο αριθμό ανθρώπινων υπάρξεων σε κάθε ευρυνόμενο κύκλο. Η έμφαση πρέπει να δίνεται στην έκφραση της αγάπηςֺ στην κατανόηση και συνεργασία με αλτρουιστικές ανθρωπιστικές δραστηριότητες μέσω μιας κατανόησης και εκτίμησηςκαι μέσω της συμπάθειας προς όλους εκείνους που υποφέρουν (και ας σκεφτούμε όσους βρίσκονται στα νοσοκομεία, στα άσυλα και στις φυλακές) και της αγάπης κατευθυνόμενης προς τα άνω ή προς τα ανώτατα όντα και προς τον ύψιστον. 3. Η σκόπιμη προβολή του διαφέροντος φιλοδοξίας και ενθουσιασμού προς την κατεύθυνση ενός δημιουργικού έργου, μέσα στο οποίο μπορούν να διοχετευθούν όλες οι ενέργειες ενός ανθρώπου. Ποικίλες μέθοδοι για δημιουργική έκφραση μπορούν να χρησιμοποιηθούν γι’ αυτό το σκοπό, όπως το σχέδιο, η συγγραφή, η κίνηση και όλα τα είδη της ερευνητικής και της δημιουργικής δραστηριότητας. 4. Η χρησιμοποίηση συμβόλων. Τα σύμβολα ασκούν μια δυνατή, ελκυστική δύναμη πάνω σ’ όλες τις ενέργειες, συνειδητές και ασυνείδητες, και ειδικά ενδυναμώνουν την πορεία της μεταλλαγής. Ο Γιούγκ στο βιβλίο του «Προσφορές στην Αναλυτική Ψυχολογία» (1928) έγραφε: «Ο ψυχολογικός μηχανισμός, ο οποίος μετατρέπει ενέργεια, είναι το σύμβολο». Υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία συμβόλων, που έχουν αναγωγική επίδραση και που μπορεί να εξυπηρετήσει αυτήν την πορεία, κατά την οποία ιδεώδεις ανθρώπινες υπάρξεις ή «μοντέλα» απαρτίζουν μια σπουδαία τάξη. Δυο απ’ αυτούς τους ιδανικούς τύπους που διαφέρουν μεταξύ τους και που κατά κάποιο τρόπο ο ένας είναι αντίθετος από τον άλλο, αρμόζουν αντίστοιχα στους άνδρες και στις γυναίκες. Ένας άνδρας μπορεί να οραματισθεί έναν ήρωα, ή ένα Θεάνθρωπο όν, όπως είναι ο Χριστός, ή μπορεί να χρησιμοποιήσει τη μορφή μιας ιδανικής γυναίκας, όπως είναι η Βεατρίκη του Δάντη ή η Παναγία. Αντίθετα η γυναίκα μπορεί να πάρει σα μοντέλο τον ανώτερο τύπο της γυναικείας φύσης, που μπορεί να συλλάβει η φαντασία της ή μια μορφή του ιδανικού άνδρα. Η επίδραση τέτοιων «μορφών»εκφράζεται θαυμάσια στο Ινδικό ρητό: «Ο Γκάγκας (ο ιερός ποταμός) εξαγνίζει όταν τον βλέπουμε και τον εγγίζουμε, αλλά οι Άγιοι εξαγνίζουν όταν τους ενθυμούμεθα». Ένα απλό και αποτελεσματικό σύμβολο είναι το φυτό λωτός, που μετατρέπει τη λάσπη και το νερό της μικρής λίμνης σε ευαίσθητη ουσία και στο όμορφο και χρωματιστό λουλούδι του. Αυτό γίνεται με την ενυπάρχουσα στο φυτό ζωτικότητα και με τη ζωογόνο ενέργεια των ακτίνων του ήλιου. ΟDesoille στην θεραπευτική του μέθοδο του καθοδηγούμενου ονειροπολήματος (1945) χρησιμοποιεί συμβολική προς τα άνω κίνηση με σκοπό την μεταλλαγή και την εξιδανίκευση. Ο Kretschmer (1951) έχει συγκεντρώσει διάφορους τύπους εικόνων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ενδυνάμωση της πορείας για εξιδανίκευση. Αλλά αναγωγικά σύμβολα μπορούν να δημιουργηθούν αυθόρμητα στα όνειρα και στο ελεύθερο σχέδιο. Ο Γιούγκ και οι οπαδοί του E. Harding (1947), F. Wickes (1948) και άλλοι, έχουν κάνει μια εκτενή μελέτη και εφαρμογή αυτών των συμβόλων. 5. Στενή ψυχολογική επικοινωνία με άτομα ή ομάδες, που έχουν οραματισθεί ή προσπαθούν να οραματισθούν τον ίδιο σκοπό. Όπως υπάρχουν χημικοί καταλύτες, έτσι υπάρχουν και «ανθρώπινοι καταλύτες», των οποίων η επίδραση, η ακτινοβολία και η «ατμόσφαιρα» που δημιουργούν, διευκολύνει πάρα πολύ, τους ψυχολογικούς μετασχηματισμούς. Η σπουδαιότητα και η αξία της μεταλλαγής και της εξιδανίκευσης όχι μόνον των σεξουαλικών ενεργειών, αλλά και των άλλων ορμών πρέπει να γίνη γνωστή πλατύτερα, και οι μέθοδοι που τις βάζουν σε πράξη, να βρουν περισσότερη εφαρμογή, στην αγωγή, στην ψυχοθεραπεία και σ’ όλες τις προσπάθειες για αυτοπραγμάτωση και πνευματική ανάπτυξη. Η πορεία της μεταλλαγής και της εξιδανίκευσης μπορεί να συγκριθεί με τον έλεγχο της ροής του νερού των μεγάλων ποταμών, που εμποδίζει τις κατ’ επανάληψη καταστρεπτικές πλημμύρες ή το σχηματισμό ανθυγιεινών βάλτων κατά μήκος των οχθών του. Ενώ μέρος του νερού επιτρέπεται να ξεχειλίζει ελεύθερα στην φυσική του ροή, εκείνο που μένει κατευθύνεται με κατάλληλη διοχέτευση σε κατάλληλους μηχανισμούς, που μετασχηματίζουν την ενέργειά του σε ηλεκτρισμό, που χρησιμοποιείται σαν κινητήρια δύναμη στη βιομηχανία και σε άλλους σκοπούς.Κατά παράλληλο τρόπο και τα ενσυνείδητα κίνητρα, που προκαλούν τόση μεγάλη στενοχώρια στο άτομο και τόσες κοινωνικές διαταραχές μπορούν να αποβούν, όταν ελέγχονται κανονικά και διοχετεύονται, πηγές δραστηριότητας, που έχουν μεγάλη ανθρώπινη και πνευματική αξία. ( ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ www.solon.org.gr )