Λατρεία του Υπερτάτου Όντος

(«Culte de l’ Etre Supreme»)

Eπίσημη πολιτειακή λατρεία ενός απρόσωπου Θεού, ο οποίος, κατά τους «ροβεσπιεριστές» Ιακωβίνους, προστάτευε την Δημοκρατία και την Πολιτική Αρετή. Εισάγοντας στην θρησκευτική σφαίρα τις ιδέες του Ρουσσώ (Jean-Jacques Rousseau), εξελίσσοντας τον ντεϊσμό των «Εγκυκλοπαιδιστών» και θέλοντας να ξεπεράσουν τους περιορισμούς του αγνωστικισμού, οι ιδρυτές της εν λόγω λατρείας θεωρούσαν ότι η απρόσωπη θεότητα, το «Αιώνιο Ον,» επιθυμεί την τελική εγκαθίδρυση στην ανθρωπότητα μίας βασιλείας της Αρετής, για την οποία προίκιζε συγκεκριμένους ανθρώπους ως απεσταλμένους αγωνιστές και εργάτες της.

Λατρεία του Υπερτάτου Όντος («Culte de l’ Etre Supreme»). Επίσημη πολιτειακή λατρεία ενός απρόσωπου Θεού, ο οποίος, κατά τους «ροβεσπιεριστές» Ιακωβίνους, προστάτευε την Δημοκρατία και την Πολιτική Αρετή.

Η ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΥΠΕΡΤΑΤΟΥ ΟΝΤΟΣ

Εισάγοντας στην θρησκευτική σφαίρα τις ιδέες του Ρουσσώ (Jean-Jacques Rousseau), εξελίσσοντας τον ντεϊσμό των «Εγκυκλοπαιδιστών» και θέλοντας να ξεπεράσουν τους περιορισμούς του αγνωστικισμού, οι ιδρυτές της εν λόγω λατρείας θεωρούσαν ότι η απρόσωπη θεότητα, το «Αιώνιο Ον,» επιθυμεί την τελική εγκαθίδρυση στην ανθρωπότητα μίας βασιλείας της Αρετής, για την οποία προίκιζε συγκεκριμένους ανθρώπους ως απεσταλμένους αγωνιστές και εργάτες της. Η αποδοχή μιάς τέτοιας θεότητας ήταν αυτονόητη για όσους, όπως οι «ροβεσπιεριστές», είχαν αίσθηση ιστορικής αποστολής και θεωρούσαν ότι η Αρετή υπάρχει και απονέμεται από την γέννα ως «αγάπη για την ανθρωπότητα», δίχως την οποία, όπως ο ίδιος ο Ροβεσπιέρος τόνισε στην επική τελευταία ομιλία του της 8^ης Θερμιδώρ, «κάθε μεγάλη επανάσταση δεν θα είναι τίποτε περισσότερο από ένα θορυβώδες έγκλημα που καταστρέφει ένα προηγούμενο έγκλημα».

Η ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ ΤΟΥ

Η «Λατρεία του Υπερτάτου Όντος» καθιερώθηκε από την Συμβατική Εθνοσυνέλευση στις 18 Φλορεάλ του έτους 2 (7 Μαϊου 1794), στην προσπάθεια του Ροβεσπιέρου και των οπαδών του να αποδυναμώσουν την αθεϊστική «Λατρεία της Λογικής» των πιο εξτρεμιστών από τους «Σανκιλότ» («Αβράκωτων») και των οπαδών του Ζακ Εμπέρ (Jacques Hébert, που είχε ήδη καρατομηθεί στις 24 Μαρτίου μαζί με τους οπαδούς του). Ο κυριότερος λόγος αυτής της επιλογής ήταν ότι οι αθεϊστικές προκλήσεις των λεγόμενων «οπαδών του αποχριστιανισμού» προκαλούσαν την οργή των εντός και εκτός Γαλλίας αντιδραστικών χριστιανικών δυνάμεων, που παρέσερναν εύκολα με το μέρος τους τα θρησκόληπτα πλήθη, ιδίως των αγροτικών περιοχών. Ο ίδιος ο Ροβεσπιέρος είχε με σαφήνεια καταγγείλει τον αθεϊσμό ως «αριστοκρατικό», υπό την έννοια ότι η πλειοψηφία των οπαδών του ήσαν καλοζωϊσμένοι κυνικοί και ηδονιστές που είχαν προ πολλού απωλέσει κάθε αίσθηση ιστορικής αποστολής. Ενώ στις 30 Μπρυμαίρ του έτους 2 (20 Νοεμβρίου 1793) ο εξτρεμιστής του Στρασβούργου Ευλόγιος Σνάϊντερ (Euloge Sneider) είχε ήδη δείξει «αιρετική» θέση, όταν κατά την ομιλία του στην εκεί «Εορτή της Λογικής» είχε τονίσει: «Λαέ! Ιδού η ουσία της σωστής Θρησκείας σε τρεις μόνον αρχές: να τιμάς κάποιον Θεό, να είσαι δίκαιος και να υπηρετείς την πατρίδα σου», τη επόμενη ημέρα, 1^η Φριμαίρ του έτους 2, ο Ροβεσπιέρος αντέδρασε για πρώτη φορά ανοικτά κατά των εξτρεμισμών των «αποχριστιανιστών» με μία ομιλία του στην «Λέσχη των Ιακωβίνων», κατηγορώντας τους εξτρεμιστές πως «με το πρόσχημα της κατάργησης της δεισιδαιμονίας»επέβαλαν παντού την απόλυτη αθεϊα.

Όλοι οι έως τις αρχές του Μαϊου 1794 «Ναοί της Λογικής» μετετράπησαν σε «Ναούς του Υπερτάτου Όντος» και στα νεκροταφεία η επιγραφή που είχε εμπνευστεί ο, τότε «αποχριστιανιστής» αλλά μετέπειτα αρχηγός της αστυνομίας του Βοναπάρτη, Φουσέ (Joseph Fouché, 1759 - 1820) «Ο θάνατος είναι αιώνιος ύπνος» αντικαταστάθηκε με την επιγραφή «Ο θάνατος είναι η αρχή της αθανασίας». Στο άρθρο 1 του νόμου για την καθιέρωση της Λατρείας του Υπερτάτου Όντος δηλωνόταν η πίστη του γαλλικού έθνους σε αυτό («Ο γαλλικός λαός αναγνωρίζει την ύπαρξη του Υπερτάτου Όντος και την αθανασία της ψυχής»), ενώ στο άρθρο 7 ορίζονταν λεπτομερώς οι «δέκατες ημέρες» («decadis») του «Επαναστατικού Ημερολογίου», κατά τις οποίες θα λατρεύονταν από το γαλλικό έθνος υψηλές πολιτικές αξίες και αρετές, καθώς και η φιλοσοφία του ελληνικού και ρωμαϊκού Στωϊκισμού, η οποία κυριαρχούσε στους πιο αδιάλλακτους Ορεινούς:

«Η Δημοκρατία θα εορτάζει σε διαδοχικές δέκατες ημέρες τις ακόλουθες εορτές: προς τιμή του Υπερτάτου Όντος και της Φύσης, προς τιμήν της ανθρωπότητας, προς τιμήν του Γαλλικού λαού, προς τιμήν των ευεργετών των ανθρώπων, προς τιμήν των μαρτύρων της Ελευθερίας, προς τιμήν της Ελευθερίας και της Ισότητας, προς τιμήν της Δημοκρατίας, προς τιμήν της παγκόσμιας απελευθέρωσης, προς τιμήν του πατριωτισμού, προς τιμήν της απέχθειας προς τους τυράννους και τους προδότες, προς τιμήν της Αλήθειας, προς τιμήν της Δικαιοσύνης, προς τιμήν της Σεμνότητας, προς τιμήν της Δόξας και της Αθανασίας, προς τιμήν της Φιλίας, προς τιμήν της Ανεκτικότητας, προς τιμήν του Θάρρους, προς τιμήν της Καλής Πίστης, προς τιμήν του Ηρωϊσμού, προς τιμήν της συλλογικότητας, προς τιμήν του Στωϊκισμού, προς τιμήν του Έρωτα, προς τιμήν της συζυγικής πίστης, προς τιμήν της πατρικής στοργής, προς τιμήν της μητρικής αγάπης, προς τιμήν της αδελφικής σχέσης, προς τιμήν των παιδιών, προς τιμήν της νεολαίας, προς τιμήν της ώριμης ηλικίας, προς τιμήν των ηλικιωμένων, προς τιμήν των αναξιοπαθούντων, προς τιμήν της γεωργίας, προς τιμήν της βιοτεχνίας, προς τιμήν των προγόνων, προς τιμήν των μελλουσών γενεών και προς τιμήν της Ευτυχίας».

Η ΕΟΡΤΗ ΤΟΥ ΥΠΕΡΤΑΤΟΥ ΟΝΤΟΣ

Στις 20 Πραιριάλ του έτους 2 (8 Ιουνίου 1794) πραγματοποιήθηκε στο παρισινό Πεδίο του Άρεως (Champ-de-Mars) παρουσία χιλιάδων ανθρώπων, υπό την καθοδήγηση του ίδιου του Ροβεσπιέρου (που εκείνο το διάστημα ήταν πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης) και υπό τον καλλιτεχνικό σχεδιασμό του «ζωγράφου της Επανάστασης» Νταβίντ (Jacques - Louis David), η μεγαλοπρεπής «Εορτή του Υπερτάτου Όντος», στην οποία εκφωνήθηκε από τον πρώτο ένας πύρινος λόγος κατά των τυράννων και των θεοκρατών: «Έφθασε επιτέλους η πιο ευλογημένη ημέρα, η ημέρα κατά την οποία ο γαλλικός λαός αφιερώνεται στο Υπέρτατο Ον. Ποτέ έως σήμερα ο κόσμος τον οποίο δημιούργησε δεν Του προσέφερε τέτοιο θέαμα, άξιο της προσοχής Του. Επί αιώνες έβλεπε Αυτός να βασιλεύουν στην γη η τυραννία, το έγκλημα και η απάτη. Αυτή την στιγμή βλέπει όμως ένα ολόκληρο έθνος, που έχει ξεκαθαρίσει οριστικά με τους καταπιεστές του ανθρώπινου γένους, να εντείνει τις ηρωϊκές προσπάθειές του να ανέλθουν οι σκέψεις του και οι προσευχές του προς το ανώτατο εκείνο Ον, το οποίο ανέθεσε σε αυτό ακριβώς το έθνος την ιερή του αποστολή και τού έδωσε την δύναμη να την φέρει σε πέρας. Αυτός δεν είναι που το αθάνατο χέρι Του σκάλισε στην καρδιά του ανθρώπου τον κώδικα της δικαιοσύνης και της ισότητας, που υπέγραψε εκεί την θανατική καταδίκη όλων των τυράννων;»

«Αντίθετα, δεν δημιούργησε μονάρχες για να κατασπαράσσουν το ανθρώπινο γένος, δεν δημιούργησε παπάδες για να μας περνάνε χαλινάρια σαν ζώα έλξης και να μας προσδένουν στις άμαξες των βασιλιάδων ή για να δίνουν στους ανθρώπους το παράδειγμα της αχρειότητας, της αλαζονείας, της υποκρισίας, της ψευτιάς, της ακολασίας και της πλαστότητας. Αντίθετα δημιούργησε το θαυμαστό Σύμπαν για να εκφράσει την ισχύ Του. Δημιούργησε τους ανθρώπους για να αλληλοβοηθούνται, να αγαπιούνται και να κατακτούν την ευτυχία μέσα από την Αρετή και ένωσε όλους του θνητούς με μία αόρατη αλυσίδα φιλίας και χαράς. Θάνατος στους τυράννους που τόλμησαν να σπάσουν αυτή την αλυσίδα! Γάλλοι Δημοκράτες, έχετε την ιερή αποστολή να αποκαθάρετε την γη που εκείνοι εκμεταλλεύθηκαν και να επαναφέρετε την Δικαιοσύνη που εκείνοι κατήργησαν!. Καλλιεργείστε την Δικαιοσύνη, γιατί έτσι εκδηλώνετε την μοναδική αντάξια προς Αυτόν λατρεία. Ώ πολίτες, ας αφεθούμε σήμερα στην δίκαιη μετάδοση της χαράς από αυτές τις τελετές προς τιμήν Του. Αύριο θα επιστρέψουμε στην μάχη ενάντια στο κακό και στους τυράννους, για να δώσουμε σε όλη την οικουμένη το άριστο παράδειγμα των δημοκρατικών Αρετών και πράττοντάς το αυτό, θα Τού αποδώσουμε ουσιαστικά για μία ακόμα φορά την πρέπουσα λατρεία».

ΚΤΥΠΗΜΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ «ΘΕΡΜΙΔΩΡΙΑΝΟΥΣ»

Εκτός από το Παρίσι, όπου το πλήθος έψαλλε τον ειδικό δοξαστικό ύμνο που είχε συνθέσει ο ποιητής Théodore Desorgues (1763 – 1808), εορτασμοί διεξήχθησαν σε όλες τις γαλλικές πόλεις όπου υπήρχαν αριθμητικά ισχυρές «Λέσχες Ιακωβίνων». Η λατρεία ωστόσο κτυπήθηκε σχεδόν εν τη γενέσει της, αφού μόλις ενάμιση μήνα μετά, οι πραξικοπηματίες της 9^ης Θερμιδώρ συνέλαβαν και μέσα στις επόμενες ημέρες καρατόμησαν όλους σχεδόν τους «ροβεσπιεριστές» (θεωρείται μάλιστα ότι μετά την 8^η Ιουνίου η συνομωσία εξόντωσης του Ροβεσπιέρου και των οπαδών του είχε επιταχυνθεί). Δεν τόλμησαν όμως οι «θερμιδωριανοί» να καταργήσουν την «Λατρεία του Υπερτάτου Όντος» αμέσως μετά την πτώση του «ροβεσπιερισμού», αλλά μεθόδευσαν την αργό μαρασμό της, μη επαναλαμβάνοντας φυσικά ποτέ την εορτή της συγκεκριμένης θεότητας.

Μέχρι την επαναπροσέγγιση του Ναπολέοντα Βοναπάρτη με την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία (1801), που απετέλεσε το οριστικό πλήγμα τόσο για την «Λατρεία του Υπερτάτου Όντος» όσο και για την περισσότερο εύθραυστη «Λατρεία της Λογικής», βρίσκουμε συχνότατα την επίκληση του «Υπερτάτου Όντος» επάνω σε γαλλικά επίσημα έγγραφα ή νομοθετήματα, ενώ ακόμα και έως σήμερα διασώζονται στον καθεδρικό της Κλερμόν – Φεράν (Clermont -Ferrand), αλλά και σε άλλα κτίρια ανά την Γαλλία, αρκετές εντοιχισμένες επιγραφές που δηλώνουν ότι «ο γαλλικός λαός αναγνωρίζει την ύπαρξη του Υπερτάτου Όντος και την αθανασία της ψυχής».

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥΣ

Από ό,τι τουλάχιστον φαίνεται μέχρι σήμερα, οι λόγοι της προσπάθειας των «ροβεσπιεριστών» να επιβάλουν την πολιτειακή λατρεία μιας προστάτιδας θεότητας για την Δημοκρατία και την Πολιτική Αρετή, δεν έχουν κατανοηθεί από τους ιστορικούς της Γαλλικής Επανάστασης, οι περισσότεροι των οποίων δείχνουν να απαξιούν ακόμα και να κουράσουν επ’ αυτού το μυαλό τους. Οι περισσότεροι προσπερνούν εύκολα το πρόβλημα, καταφεύγοντας στην εύκολη λύση να υποβιβάσουν κάτι το κατά κυριολεξίαν αναγκαίο σε ένα δήθεν πνευματικό «βίτσιο» του Ροβεσπιέρου προσωπικά. Ακόμα και ο, σχεδόν θαυμαστής του, Σλάβοϊ Ζίζεκ («Ροβεσπιέρος. Αρετή και Τρομοκρατία») αποκαλεί «μάλλον γελοία απόπειρα του Ροβεσπιέρου» την εν λόγω προσπάθεια.