Το Δίκαιο του Πολέμου

(εισήγηση του Νίκου Προγούλη στο φιλοσοφικό καφενείο Dasein)

Ιστορία: Η προέλευση της αντίληψης του δίκαιου πολέμου:

Αγ. Γραφή, Ακινάτης, Αυγουστίνος, Grotius

Γενικά περί πολέμου

• Ο πόλεμος είναι παλαιός όσο και ο άνθρωπος
• Ο πόλεμος είναι Χαμαιλέων: (Clauzevic)
• κανείς θεωρητικός δεν είναι πρόθυμος να απαριθμήσει εξαντλητικά τις αιτίες του πολέμου
• Ορισμός (κατα Clauzevic). Πράξη βίας ώστε να εξαναγκάσουμε τον αντίπαλο να εκτελέσει την επιθυμία μας.
• Ορισμός Wikipedia: Σύγκρουση με τη χρήση όπλων και άσκηση φυσικής βίας μεταξύ κρατών ή αντίστοιχων άλλων μεγάλων ομάδων.
• Grotius: δύο κράτη είναι σε πόλεμο αν θεωρούν ότι έτσι είναι. (Ακόμα και χωρίς σύγκρουση δηλαδή)

Γενικά περί δικαίου

• Το θετό δίκαιο: Το διεθνές δίκαιο και τα προβλήματά του:
• Δεν είναι υποχρεωτικό
• Δεν υπάρχει κοινή ερμηνία
• Δεν υπάρχει τρόπος επιβολής του
• Το φυσικό δίκαιο: Grotius: Είμαστε «εξοπλισμένοι» με τη δυνατότητα να ασκούμε βια. Χωρίς τη δυνατότητα να ασκήσουμε βία δεν μπορούμε να επιβιώσουμε.

“Οι αρχές της φύσης δεν είναι αντιφατικές με τον πόλεμο. Η διατήρηση της ζωής και του προσώπου μας, που είναι ο σκοπός του πολέμου, και η απόκτηση ή διατήρηση μέσων απαραίτητων για τη ζωή, δενσυνιστούν παραφωνία με τις αρχές της φύσης, και κάθε ζώο είναι εξοπλισμένο με φυσική δύναμη ώστε να μπορεί να αμυνθεί.

Ο Ξενοφών λέει ότι κάθε ζώο ξέρει ένα τρόπο άμυνας με μόνο δάσκαλο τη φύση.(και λοιπές αναφορές σε άλλες αυθεντίες ...) Τα ζώα χρησιμοποιούν νύχια, δόντια, κέρατα, κλπ, ο άνθρωπος έχει το χέρι που μπορεί να φτιάξει όπλα.

Άρα, το πρώτο μέρος της έρευνάς μας είναι εύκολο: Και τα ζώα και ο άνθρωπος απο την κατασκευή τους και απο φυσικό ένστικτο είναι θεμιτό να πολεμούν»

De Jure Belli ac Pacis, Κεφ.2

Θεωρία του δίκαιου πολέμου

Ο πόλεμος πρέπει να έχει δίκαιο σκοπό και να διεξάγεται με δίκαιο τρόπο

1) Jus ad bellum (θεωρία σκοπών)

2) Jus in bello (θεωρία μέσων)

Jus in bello: (Δίκαια διεξαγωγή του πολέμου)

Η αρχή του ακαταδίωκτου των μη εμπολέμων

Τρεις αξιώσεις της θεωρίας του jus in bello:

1) Χρήση ελάχιστης βίας

2) Αναλογικότητα

3) Διάκριση

Η αξίωση της διάκρισης

Τι καθορίζει το αν ένα πρόσωπο αποτελεί θεμιτό στόχο βίας κατά τη διεξαγωγή του πολέμου;

εμπόλεμοι ≠ μη εμπόλεμοι

ηθικά αθώοι ≠ ηθικά ένοχοι

Jus ad bellum: (Δίκαιος σκοπός)

1. Ο πόλεμος πρέπει να έχει δίκαια αιτία [1]

2. Πρέπει να διεξαχθεί για αυτή την συγκεκριμένη αιτία και όχι, με την ευκαιρία, και για άλλες άσχετες

3. Πρέπει να αποφασιστεί από μία νόμιμη αρχή (π.χ. εκλεγμένη κυβέρνηση) όχι άτομα

4. Πρέπει να γίνει κήρυξη Πολέμου (Πρακτικά, δεν εφαρμόζεται μετα το 2^ο Παγκόσμιο Πόλεμο)

5. Πρέπει να έχει «λογικές πιθανότητες» επιτυχίας. Ένας εκ των προτέρων χαμένος πόλεμος έχει πολλά κακά χωρίς λόγο.

6. Ο πόλεμος είναι η τελευταία λύση όταν όλα τα άλλα έχουν αποτύχει

7. Η απόφαση πρέπει να λαμβάνει υπόψιν της μία αναλογικότητα μεταξύ των καλών που θα επιφέρει ο πόλεμος και των κακών που θα επισύρει.

Κριτική στη Θεωρία του δίκαιου πολέμου

Μιλιταρισμός

Δεν υπάρχει τίποτε κακό στον πόλεμο. Η κοινωνία μπορεί να ωφεληθεί απο αυτόν.

Φιλοσοφικά: Hegel

Ιστορικά: Στις πρωτόγονες κοινωνίες (όπως και στα Ομηρικά έπη), ο πόλεμος θεωρείτο ευγενής. Ακόμα, Γερμανικός μιλιταρισμός του 19^ου αιώνα, Ιαπωνικός Μιλιταρισμός των αρχών του 20^ουαιώνα όπου υπάρχει μια πανίσχυρη και αρκετά ανεξάρτητη απο την πολιτική εξουσία, στρατιωτική γραφειοκρατία

Ρεαλισμός

Εδώ προβάλλεται ο σκεπτικισμός σχετικά με το αν ηθικές αξίες όπως η δικαιοσύνη έχουν θέση στις σχέσεις μεταξύ των κρατών. Ένα κράτος πρέπει να βάζει σαν πρώτη προτεραιότητα την ασφάλειά του (τωρινή και μελλοντική) και τα συμφέροντά του. Ο ρεαλισμός μπορεί να είναι

περιγραφικός: διαπιστώνει ότι τα κράτη δεν φέρονται με βάση την ηθική, (και βία είναι ανθρωπολογικά θεμελιωμένη)

Κανονιστικός: Θεωρεί ότι λόγος ύπαρξης του κράτους είναι ίδιο συμφέρον

Άλλοι Δίκαιοι πόλεμοι

Όπως ο Μαρξιστικός όπου τα μέσα δεν παίζουν κανένα ρόλο, ο σκοπός είναι δίκαιος αν προάγει την κοινωνία.

Ο πόλεμος του Husayn ibn Ali, που παραβιάζει τον όρο της λογικής πιθανότητας επιτυχίας.: Στα τέλη του 7^ου αιώνα στη μάχη της Καρμπάλα στο σημερινό Ιρακ, 72 μαχητές του Husayn συγκρούστηκαν με 4.500 χιλιάδες εχθρούς και σκοτώθηκαν όλοι. Παρόλα αυτά η μέρα αυτή θεωρείται ηρωϊκή και γιορτάζεται απο τους μουσουλμάνους.

Επανάσταση και Εμφύλιος πόλεμος.

Αφού η θεωρία του δίκαιου πολέμου ζητάει αυτός να έχει αποφασιστεί απο μια νόμιμη αρχή, υπάρχει πρόβλημα με το δίκαιο όλων των επαναστάσεων και των εμφυλίων πολέμων. Αυτό ξεπερνιέται αν ως «νόμιμη αρχή» θεωρηθεί η λαϊκή βούληση.

Η συνθήκη της Γενεύης θεωρεί τους μαχητές εναντίον αποκιοκρατίας, ξένης κατοχής, και δικατορίας ως «νόμιμη αρχή». Η Αμερική πάλι τους θεωρεί τρομοκράτες που δεν υπάγονται στις διατάξεις περι αιχμαλώτων, κλπ. Βλ. Γκουαντανάμο.

Απολυτοκρατία

Είναι η άποψη ότι αν και ο πόλεμος είναι θεμιτός, υπάρχουν κάποιοι ηθικοί κανόνες που είναι απόλυτοι. Τυπικός υποστηρικτής της άποψης ο Thomas Nagel. (Πόλεμος και Σφαγή).

Ειρηνισμός

Είναι η άποψη ότι κάθε πόλεμος είναι άδικος. Δεν αρκεί η προστασία των αμάχων του εχθρού, αλλά και των ένοπλων, ειδικά των νεοσύλλεκτων και των εφέδρων

Ασύμετρος πόλεμος

Σαν τέτοιος τυπικά αναφέρεται ο πόλεμος μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης. Η δυσαναλογία των δυνάμεων των δύο αντιπάλων είναι τέτοια, που ο αδύναμος καταφεύγει σε μέσα πολέμου που ξεφεύγουν απο το συνηθισμένο ή το θεμιτό

Πραγματικές καταστάσεις εντός του Πολέμου

· Η σύλληψη αιχμαλώτων είναι επικίνδυνη. Πολλές φορές οι αιχμάλωτοι εκτελλούνται για την ασφάλεια των επιτιθέμενων. Αυτή η πρακτική αν και παράνομη ποτέ δεν έχει οδηγήσει σε δίκη ως έγκλημα πολέμου.

· Η «αναλογικότητα» του δίκαιου πολέμου είναι δύσκολη διότι στρατιωτικοί οι στόχοι είναι μεταξύ των αμάχων. Το double effect εδω μπορεί να είναι συντριπτικό. Υπάρχουν θεωρητικοί του δίκαιου πολεμου που θεωρηθούν ότι αν η αναλογικότητα ενός χτυπήματός μας είναι συντριπτική για τους άμαχους, δίκαιο είναι να δεχτούμε ακόμα και την ήττα.

· Ολοκληρωτικός Πόλεμος. Εδώ δεν είναι δυνατή η διάκριση μεταξύ ενόπλων και αμάχων. «Χρειάζεται ένας μόνο πιλότος για να οδηγήσει ένα βομβαρδιστικό αλλά χιλιάδες άμαχοι για να κατασκευαστεί και να μπορέσει να πετάξει». Αυτό το επιχείρημα έχει χρησιμοποιηθεί μεταξύ άλλων για αιτιολογηθεί η ρίψη της ατομικής βόμβας σε Χιροσίμα καleguilι Ναγκασάκι

Jus Post Bellum

Τα τελευταία χρόνια κάποιοι θεωρητικοί πρόσθεσαν μια 3η κατηγορία το Jus Post Bellum που περιλαμβάνει συνθήκες ειρήνης, δίκες για εγκλήματα πολέμου, και πολεμικές αποζημιώσεις.

Μια δύναμη μπορεί να τερματίσει τον πόλεμο όταν έχει εύλογα προασπίσει τα δικαιώματά της. Στη συνέχεια μπορεί να προχωρήσει σε δίκες και επιβολή αποζημιώσεων

Δεν επιτρέπεται εκδίκηση, και πρέπει να δεχτεί δίκες και για δικά της εγκλήματα πολέμου.

Οι συνθήκες ειρήνης πρέπει να αποφασιστούν απο εκατέρωθεν νόμιμη αρχή.

Τιμωρίες κατευθύνονται εναντίον όσων είναι άμμεσα υπεύθυνοι. Συλλογικές τιμωρίες απαγορεύονται και γίνονται διακρίσεις μεταξύ πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας, καθώς και μεταξύ στρατιωτών και πολιτών.

Αναλογικότητα μεταξύ όρων ειρήνης και δικαιωμάτων που παραβιάστηκαν. Δρακόντια μέτρα, και μελλοντικός αποκλεισμός της χώρας απο τη διεθνή κοινότητα απαγορεύονται.

Στο Jus in Bello , τελευταία προστίθεται η απαγόρευση όπλων μαζικής καταστροφής, οι βασανισμοί, και η κακομεταχείριση αιχμαλώτων.

Μπορούμε πράγματι να πούμε ότι κάποιος πόλεμος είναι δίκαιος ?

(παράδειγμα Αθηναίων – Μηλίων)

Grotius: “Επίσης, στην ιστορία υπάρχουν παραδείγματα δίκαιων πολέμων. Σε ένα διάσημο κείμενο του ο Κικέρων λέει ότι υπάρχει ένας νόμος της φύσης που δεν είναι ούτε γραμμένος ούτε βασισμένος στο έθιμο, κλπ, αλλά είναι κομμάτι της φύσης μας, και λέει ότι:

Αν η ζωή μας απειλείται με θάνατο ή βία, απο ληστές ή εχθρούς, τότε κάθε δυνατόν μέσον άμυνας είναι επιτρεπτό και αξιέπαινο.

Αυτό το αξίωμα είναι θεμελιωμένο σε αμερόληπτο Λόγο, τόσο προφανή, που ακόμα και στα ζώα που δεν έχουν ιδέα απο δικαιώματα και δικαιο υπάρχει διάκριση μεταξύ επίθεσης και άμυνας. (π.χ. αλλιώς φέρεται ένα μεμονωνμένο ζώο ή μια αγέλλη όταν επιτίθεται κι αλλιώς όταν δέχεται επίθεση)”

Grotius: Παράδειγμα απο τον Τάκιτο που αναφέρει μια Γερμανική φυλή τους Chauci πανέτοιμη για πόλεμο αλλά με ειρηνική συμπεριφορά απέναντι στους γείτονές της.

Grotius: «Σπάνια οι πόλεμοι γίνονται για λόγους υπέρτατης ανάγκης». Μπορεί τότε να είναι δίκαιοι ?

Τίτος Λίβιος : «Δίκαιος είναι πράγματι ο πόλεμος για κείνους που τους είναι απαραίτητος, και ιερά τα όπλα εκεί όπου δεν υπάρχει άλλη ελπίδα απο τα όπλα», λέει ο (IX 1)[2]

Μπορεί ο προληπτικός πόλεμος να είναι δίκαιος ?

Υπέρ: Μακιαβέλλι, Ρούσβελτ, Κονδύλης, κλπ.

Κατά: Grotius και οι λοιποί θεωρητικοί του «Κλασσικού» δίκαιου πολέμου

---

[1] Grotius: Υπάρχουν πόλεμοι που στηρίζονται σε προφάσεις και πόλεμοι που στηρίζονται σεαιτίες...

[2] Αντίθετα ο Μακιαβέλι λέει ότι είναι «Είναι πράγμα πολύ φυσικό και κανονικό να θέλει κανείς να κατακτά. Και όταν οι ανθρωποι το κάνουν επαινούνται γι αυτό. Όταν όμως δεν το μπορούν, και παρόλα αυτά το προσπαθούν με κάθε τρόπο, εκεί βρίσκονται τα λάθη και οι κατηγορίες.»