Η Αλήθεια για την Αλήθεια

Εδώ και αιώνες αναρωτιόμαστε τί είναι η αλήθεια. Τι σόι οντότητα, ή ιδιότητα είναι; Όταν λέμε οτι το μήλο είναι κόκκινο, ή οτι το ποτήρι είναι πάνω στο τραπέζι αποδίδουμε κάποιες ιδιότητες στα αντικείμενα αυτά. Όταν λέμε οτι κάτι είναι αληθές τι είδους κρίσεις κάνουμε; Τι τάξης κρίσεις είναι αυτές;

Έστω οτι έχουμε μία συγκεκριμένη θεωρία περί αλήθειας. Όπως δηλαδή έχουμε μία θεωρία περί βαρύτητας και άλλη μία περί ηλεκτρικών εκκενώσεων, γράφουμε μία θεωρία περί αληθείας. Τι πρέπει να κάνουμε μ’αυτή; Μήπως πρέπει απλά να κάνουμε πειράματα, όπως κάνουν οι φυσικοί επιστήμονες - πράγμα μάλλον δύσκολο- για να δούμε αν η θεωρία μας είναι σωστή; Ή μήπως πρέπει να ψάξουμε για απλές ενδείξεις οτι η θεωρία μας είναι σωστή;

Όλες οι θεωρίες ενέχουν κάποιες απλές υποθέσεις. Η θεωρία της βαρύτητας, λ.χ., εμπεριέχει την υπόθεση οτι όλα τα συμπαγή σώματα έχουν μάζα. Προτού προσπαθήσουμε να διαψεύσουμε αυτή τη θεωρία, θέλουμε να γνωρίζουμε αν οι υποθέσεις που έχουμε κάνει (αν όλα τα συμπαγή σώματα έχουν μάζα) είναι αληθής. Αν είμαστε (σχεδόν) σίγουροι οτι αυτές οι προτάσεις είναι αληθείς, τότε μπορούμε να πάρουμε τη θεωρία στο εργαστήριο, ή να διερευνήσουμε ενδείξεις που καταδεικνύουν στην ορθότητα της θεωρίας. Ωστόσο δεν μπορούμε να κάνουμε το ίδιο για την θεωρία της αλήθειας. Κι αυτό γιατί στο βαθμό που η θεωρία μας για την αλήθεια εμπεριέχει κάποιες υποθέσεις, θέλουμε να ξέρουμε αν είναι αληθείς. Όμως δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν οι υποθέσεις αυτές είναι αληθείς προτού βρούμε τη σωστή θεωρία της αλήθειας! Κατά συνέπεια δεν μπορούμε να βρούμε τη σωστή θεωρία της αλήθειας κάνοντας χρήση την εμπειρική μέθοδο των επιστημών, γιατί χρειαζόμαστε πρότερη γνώση της έννοιας της αλήθειας για να σχηματίσουμε επιστημονική θεωρία γι’αυτήν.

Αν μπορούσαμε να μάθουμε τι είναι αληθές μονάχα παρατηρώντας τον κόσμο, τότε η αλήθεια θα ήταν καθαρά ζήτημα πρακτικών και πεποιθήσεων. Αν δηλαδή μπορούσαμε να μάθουμε τι είναι αληθές φτιάχνοντας μία θεωρία περί αλήθειας και έπειτα παρατηρώντας τις προβλέψεις της στον κόσμο, τότε η αλήθεια θα ήταν καθαρά θέμα δικών μας (δηλαδή ανθρώπινων) πεποιθήσεων και πρακτικών. Η αλήθεια μιας πρότασης θα εξηρτάτο καθαρά από αυτά που βλέπουμε ή πιστεύουμε εμείς (οι άνθρωποι) για τον κόσμο. Υπάρχει όμως κι άλλη εναλλακτική.

Μπορούμε να πούμε οτι η αλήθεια δεν εξαρτάται (ή δεν εξαρτάται κυρίως) από τις ανθρώπινες πεποιθήσεις ή πρακτικές. Οπωσδήποτε οι πρακτικές αυτές μας επιτρέπουν να ανιχνεύουμε ή να ανακαλύπτουμε αλήθειες, αλλά δεν δημιουργούν αλήθειες. Αν η αλήθεια της πρότασης “1+3=4″ εξαρτάται μόνο, ή κυρίως, από τον τρόπο με τον οποίο εμείςβλέπουμε τον κόσμο, από τον τρόπο με τον οποίο εμείς έχουμε, κατά κάποιον τρόπο, δημιουργήσει τον κόσμο, τότε η αλήθεια είναι ανθρωποκεντρική αξία. Οι ανθρωπιστές του 16ου αιώνα πίστευαν ακριβώς σε αυτή την ικανότητα του ανθρώπου να δημιουργεί έναν κόσμο γύρω του, κάνοντας μόνο χρήση της νόησής του. Οι σχετικιστές σήμερα μιλούν για την ικανότητα της κοινότητας να δημιουργεί αυτόνομα έναν κόσμο για τα υποκείμενα που την απαρτίζουν. Θα ήθελα να αρνηθώ έναν τέτοιο υποκειμενισμό, αλλά αναγνωρίζω οτι τότε θα πρέπει να πω οτι η αλήθεια δεν εξαρτάται καθόλου από τις ανθρώπινες πεποιθήσεις και τον (φυσικο-κοινωνικό) κόσμο που μας περιβάλλει. Ίσως αυτό να είναι το τίμημα για μια αντικειμενική θεώρηση του κόσμου, αλλά μπορεί η πραγματική λύση να είναι λιγότερο ριζοσπαστική από αυτή.