Η ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Κοινωνική και οικονομική κατάσταση στην προεπαναστατική Γαλλία
Στα τέλη του 18ου αιώνα ήταν γενική στην Γαλλία η επιθυμία για αλλαγή του καθεστώτος. Παρόλη όμως την μεταβολή στις ιδέες των ανθρώπων, η οργάνωση της Γαλλίας εξακολουθούσε να παραμένει στη μεσαιωνική μορφή της: διαίρεση των κατοίκων σε τάξεις, διάκριση δικαιωμάτων και υποτίμηση της ανθρώπινης αξίας. Οι Γάλλοι άρχισαν να αισθάνονται αφόρητη την κατάσταση. Νέες δυνάμεις σχηματίστηκαν και προκάλεσαν τεράστια εξέγερση. Η Γαλλική Επανάσταση ανέτρεψε το παλιό καθεστώς και είχε ανυπολόγιστες συνέπειες στη ζωή και στις αντιλήψεις των ανθρώπων.
Στη Γαλλία επικρατούσε το κυβερνητικό σύστημα της απόλυτης μοναρχίας όπως την εποχή του Λουδοβίκου ΙΔ. Ο βασιλιάς με λίγους ανώτερους λειτουργούς, που τους διάλεγε ο ίδιος, νομοθετούσε, όριζε τους φόρους και διέθετε όπως του άρεσε τον δημόσιο πλούτο. Η Γαλλία δεν είχε ενοποιηθεί τελείως. Οι νόμοι, η φορολογία, οι τρόποι συναλλαγής, τα μέτρα, τα σταθμά και το νόμισμα διέφεραν από περιοχή σε περιοχή. Αυτό προκαλούσε σύγχυση και εμπόδια στο εμπόριο. Το καθεστώς, συνέχεια του μεσαιωνικού, βασιζόταν στην ανισότητα. Οι κάτοικοι της Γαλλίας διακρίνονταν στους προνομιούχους και στον κοινό λαό. Οι προνομιούχοι αποτελούσαν μικρή μειοψηφία, περίπου το 2% του πληθυσμού. Αλλά αυτοί κατείχαν την περισσότερη γη, είχαν όλα τα αγαθά, ζούσαν μια τρομερά σπάταλη και πλούσια ζωή και κυβερνούσαν τον τόπο. Δύο τάξεις, ο κλήρος και οι ευγενείς αποτελούσαν τους προνομιούχους.
Στον κλήρο άνηκαν 130.000 άτομα. Ο ανώτερος κλήρος (επίσκοποι, αρχιεπίσκοποι, ηγούμενοι) αριθμούσε 5-6 χιλιάδες ανθρώπους, εφοδιασμένους με πλούσια εισοδήματα. Ο κατώτερος κλήρος είχε πενιχρές αποδοχές και ζούσε όπως ο φτωχός λαός. Περίπου 400.000 ευγενείς ζούσαν από εισοδήματα και αργομισθίες. Παρόλα αυτά στον 18ο αιώνα εμφανίζονταν εξαιρετικά απαιτητικοί. Απέκλειαν από τα ανώτερα αξιώματα και τις προσοδοφόρες θέσεις όσους είχαν κατώτερη προέλευση, δηλαδή τους μη ευγενείς.
Ο μεγάλος όγκος του λαού βρισκόταν απέναντι από την μειοψηφία αυτή των προνομιούχων. Όλοι οι λαϊκοί άνθρωποι ονομάζονταν συνεκδοχικά με μια μεσαιωνική ονομασία: Tiers Etat, Τρίτη τάξη. Καλλιεργητές της γης και αστοί (έμποροι και επαγγελματίες των πόλεων) αποτελούσαν την τάξη αυτή.
Αίτια της επανάστασης
Η επανάσταση είχε πολλά αίτια,από τα οποία τα σημαντικότερα είναι τα εξής:
- Η φιλοσοφία του Διαφωτισμού κατά την διάρκεια του 18ου αιώνα προπαγάνδιζε μία αποστροφή κατά της απόλυτης μοναρχίας. Οι αντιλήψεις είχαν αρχίσει να στρέφονται προς ένα δημοκρατικό ιδεώδες, τα ανθρώπινα και τα αστικά δικαιώματα, το κοσμικό κράτος καθώς και την πίστη στην λογική. Αυτή η φιλοσοφία έπαιρνε την εξουσία από τον μονάρχη και τον κλήρο. Σ' αυτό το ιδεολογικό πλαίσιο, βρήκαν απήχηση οι ιδέες του κλασικού φιλελευθερισμού. Επίσης, η μασονική ιδεολογία και το παράδειγμα της μετριοπαθούς αγγλικής μοναρχίας είχαν σημαντική επιρροή στους επαναστάτες.
- Η ενίσχυση της αστικής τάξης: Οι δύο πρώτες τάξεις, ο κλήρος και οι ευγενείς μοιράζονταν ως τότε την πολιτική δύναμη. Οι αστοί, οι φτωχοί εργαζόμενοι των πόλεων και οι αγρότες δεν είχαν κανένα δικαίωμα στην εξουσία, παρόλο που η αστική τάξη είχε αποκτήσει αξιόλογη δύναμη.
- Η οικονομική κρίση: Το γαλλικό κράτος ήταν στα πρόθυρα οικονομικής καταστροφής. Η Γαλλία αναμείχθηκε ενεργά στον Αμερικανικό Πόλεμο της Ανεξαρτησίας (1775-1783). Παρότι κατόρθωσε να κερδίσει την Αγγλία, το οικονομικό βάρος ήταν τέτοιο και οδήγησε σε χρεοκοπία. Επιπλέον, το 1789 η τιμή του ψωμιού αυξήθηκε δραματικά, λόγω της άσχημης σοδειάς του 1788 και του 1789 και του βαρύ χειμώνα του 1788-1789. Οι τιμές των τροφίμων αυξήθηκαν ως και 60%, ενώ ο μισθός των αγροτών μόνο 20%, κάτι το οποίο προκάλεσε μεγάλη πείνα. Όλα αυτά οδήγησαν σε έντονη κοινωνική αναταραχή που εκδηλώθηκε με ληστρικές πράξεις και εξεγέρσεις.
- Η κρίση του φεουδαρχικού συστήματος: η παραδοσιακή φεουδαρχική κοινωνική κατανομή που ίσχυε από τον Μεσαίωνα στην Γαλλία άρχισε να παρακμάζει. Ενώ οι ευγενείς απολάμβαναν μεν πολλά προνόμια, δεν μπορούσαν να ενεργήσουν πολιτικά υπό την απολυταρχία, καθώς μόνο ο βασιλιάς είχε πολιτική εξουσία. Ο Έρικ Χομπσμπάουμ θεωρεί την Επανάσταση ως "απόπειρα της αριστοκρατίας να ανακαταλάβει το κράτος".[1]
Φιλοσοφία του Διαφωτισμού
Από τα μέσα του 18ου αιώνα η επίδραση της διαφωτιστικής κριτικής στην κοινωνία ήταν μεγάλη. Πολλοί ευγενείς έπαψαν να πιστεύουν πια στα απαρχαιωμένα προνόμια. Τα σαλόνια, τα περιοδικά, οι χώροι συγκεντρώσεων και οι μασονικές στοές έγιναν φορείς της ολοένα αυξανόμενης δυσαρέσκειας κατά της απόλυτης μοναρχίας. Η φιλοσοφία του Διαφωτισμού έκανε λόγο για τα ατομικά δικαιώματα,για ελευθερία,και ισότητα,έννοιες που ως τότε ήταν άγνωστες κάτω από τον ζυγό του απολυταρχικού καθεστώτος.
Η ενίσχυση της αστικής τάξης
Κατά την διάρκεια του 18ου αιώνα άρχισε να σχηματίζεται μέσα στην τρίτη τάξη, την κατώτερη, ένα νέο κοινωνικό στρώμα. Από εμπόρους, τραπεζίτες, υπαλλήλους και βιομηχάνους επιχειρηματίες γεννήθηκε η αστική τάξη.
Για την γαλλική οικονομία η αστική τάξη είχε μεγάλη σημασία. Στους ευγενείς ήταν απαγορευμένο να ασχολούνται με εμπόριο και οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα που απέφερε κέρδη, ενώ και από τους φτωχούς αγρότες που υπέφεραν κάτω από τον μερκαντιλισμό (μονοπώλιο) δεν μπορούσαν να εισπράξουν τίποτε. Έτσι ως συνέπεια ο κατώτερος κλήρος φτώχαινε. Το οικονομικό βάρος έπεφτε καθαρά στους μεγαλοαστούς.
Από την άλλη μεριά οι ευγενείς διατήρησαν την πολιτική τους θέση. Ήταν απαλλαγμένοι από κάθε είδους φορολογία και μόνο αυτοί είχαν πρόσβαση στις δημόσιες υπηρεσίες. Επειδή οι μεγαλοαστοί δεν είχαν αυτό το δικαίωμα, άρχισε να δημιουργείται μια παραφωνία ανάμεσα στην μεγάλη οικονομική τους σημασία και την πολύ μικρή πολιτική τους δύναμη.
Αυτό είχε ως συνέπεια να μεγαλώσει η δυσαρέσκεια των μεγαλοαστών προς το απολυταρχικό κυβερνητικό σύστημα και τον βασιλιά τον ίδιο. Εν τω μεταξύ οι αστοί απέκτησαν συνείδηση του εαυτού τους και προσπάθησαν να ξεχωρίσουν από τις άλλες κοινωνικές τάξεις. Έτσι συγκεντρώνονταν σε συναθροίσεις συζητώντας τα έργα του Βολταίρου, τον δημοκρατισμό στην Αγγλία, τις απόψεις του Μοντεσκιέ σχετικά με τον διαχωρισμό των εξουσιών και την γνώμη του Ρουσσώ για την αυτονομία του λαού.
Η απήχηση των ιδεών του Τζον Λοκ στη γαλλική αστική τάξη μπορεί εύκολα να κατανοηθεί. Η θεωρία του για τα φυσικά δικαιώματα, τις περιορισμένες κρατικές εξουσίες, το δικαίωμα αντίστασης στην τυρρανία και σθεναρής υπεράσπισης της ιδιοκτησίας αντανακλούσαν τις αξίες αυτού του τμήματος της γαλλικής κοινωνίας.
Οικονομική κρίση
Το φορολογικό σύστημα ήταν απαρχαιωμένο και είχε πολλές ελλείψεις. Από τον σημαντικότερο φόρο οι ευγενείς και ο κλήρος ήταν απαλλαγμένοι.
Το κρατικό έλλειμμα του γαλλικού κράτους από το 1736 ως το 1789 αυξήθηκε σημαντικά, σε σημείο να κινδυνεύσει η Γαλλία με χρεωκοπία. Η υποστήριξη των αμερικάνικων στρατευμάτων κατά των αγγλικών στον πόλεμο της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας ήταν πλήγμα για την γαλλική οικονομία, ακόμη και η σύναψη ειρήνης με την Αγγλία δεν έφερε κανένα ελαφρυντικό αποτέλεσμα. Αντίθετα η βιομηχανική Αγγλία κατέκλυσε την γαλλική αγορά με φτηνά υφάσματα και άλλα βιομηχανικά είδη, με αποτέλεσμα η εθνική παραγωγή να βρίσκεται σε απελπιστική κατάσταση.
Επιπλέον η τρομερά σπάταλη και πολυτελής ζωή στο βασιλικό ανάκτορο των Βερσαλλιών κατανάλωνε το 20% του γαλλικού προϋπολογισμού. Οι γιορτές, οι δεξιώσεις και τα πανάκριβα ρούχα ήταν εις βάρος της γαλλικής οικονομίας αλλά και του φτωχού λαού που πέθαινε από την πείνα. Η βασίλισσα Μαρία Αντουανέτα μόνη ξόδευε 680.000 λίβρες, σημερινό ποσό 70.000 ευρώ, τον μήνα για κοσμήματα, κομμώσεις και μόδα.
Επίσης η αγροτική και βιομηχανική κρίση την δεκαετία του 1780 μεγέθυνε την γενική δυσαρέσκεια και ο πολύ βαρύς χειμώνας του 1788-1789 ανέβασε τις τιμές του ψωμιού με αποτέλεσμα να πεθάνουν πολλοί από την πείνα.
Εξέλιξη των γεγονότων
Γενική ανασκόπηση
Ως ξεκίνημα της Επανάστασης ισχύει η κατάληψη της Βαστίλης (φυλακή για πολιτικούς κρατούμενους) στις 14 Ιουλίου 1789 (από το 1880Εθνική Επέτειος της Γαλλίας). Το ουσιαστικό ξεκίνημα της Επανάστασης έλαβε χώρα μερικές εβδομάδες πιο μπροστά, με την σύγκληση των Γενικών Τάξεων. Επειδή οι περισσότεροι εκπρόσωποι του κλήρου και των ευγενών αρνήθηκαν να συμμετάσχουν, οι εκπρόσωποι της Τρίτης Τάξης αποφάσισαν να προχωρήσουν μόνοι τους και ανακήρυξαν τη συνέλευση των τάξεων Εθνική Συντακτική Συνέλευση.
Η Γαλλική Επανάσταση σημαίνει την κοινωνική μετάλλαξη από την φεουδαρχική στην αστική κοινωνία. Η μοναρχία έπεσε και δημιουργήθηκε μια δημοκρατία. Για πρώτη φορά ανέλαβε η οικονομικά δυνατή αστική τάξη και πολιτική δύναμη από τους ευγενείς, οι οποίοι ήδη από πιο μπροστά έχαναν σε δύναμη. Μετά την ανακήρυξη των εκπροσώπων της Τρίτης Τάξης σε Εθνική Συντακτική Συνέλευση, αυτή ψήφισε στις 26 Αυγούστου 1789 την Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη.
Με την πάροδο της Επανάστασης ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΣΤ΄ και η γυναίκα του βασίλισσα Μαρία Αντουανέτα αποκεφαλίστηκαν το 1793 στην γκιλοτίνα. Η σύλληψη έγινε το 1792 και ο βασιλιάς αποκεφαλίστηκε στις 21 Ιανουαρίου 1793. Η Γαλλική Επανάσταση δεν έφερε στον λαό την επιθυμητή ελευθερία αλλά τελείωσε με την Τρομοκρατία του Ροβεσπιέρου ο οποίος αποκεφαλίστηκε το 1794. Στη συνέχεια την εξουσία ανέλαβε το Διευθυντήριο και αργότερα ο Ναπολέων Βοναπάρτης ο οποίος έγινε αυτοκράτορας των Γάλλων το 1804.
Προεπανάσταση (1786-1789)
Ο Λουδοβίκος ΙΣΤ' και οι υπουργοί του είχαν προ πολλού καταλάβει ότι χρειάζονταν ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις. Κυρίως έπρεπε να καταργηθεί η φοροαπαλλαγή από τους ευγενείς. Αυτοί όμως υπερασπίζονταν τα δικαιώματα τους στο κοινοβούλιο του Παρισιού και στα υπόλοιπα 13 επαρχιακά κοινοβούλια.
Με το που έγινε υπουργός οικονομικών το 1775 ο Τυργκό, ένας εκπρόσωπος του φυσιοκρατικού οικονομικού συστήματος, εφαρμόστηκε αρχικά μία ριζικά μεταρρυθμιστική οικονομική πολιτική. Ο Τυργκό μείωσε τις κρατικές επιρροές στην οικονομία, καινοτόμησε δημιουργώντας ένα ενιαίο φορολογικό σύστημα και για τις τρεις κοινωνικές τάξεις, ίδρυσε την ελεύθερη βιοτεχνία, καταργώντας τις συντεχνίες, έβαλε έναν φόρο για την απόκτηση γης και έκανε διαθέσιμο το προνόμιο του εμπορίου σιτηρών σε όλους τους Γάλλους. Με αυτά τα μέτρα που πήρε προκάλεσε την σθεναρή αντίδραση του κοινοβουλίου. Αφού άσκησε έντονη κριτική στην πολύ σπάταλη ζωή στην γαλλική βασιλική αυλή καθώς και στην συμμετοχή της Γαλλίας στον Πόλεμο για την Αμερικανική Ανεξαρτησία, ο Λουδοβίκος χρησιμοποίησε όλα αυτά ως πρόφαση για να τον απολύσει το 1776.
Αντίθετα ο Ζακ Νεκέρ, ένας αστός τραπεζίτης από την Γενεύη, εφάρμοσε μια άκρως αντίθετη οικονομική πολιτική από τον Τυργκό. Πήρε μεγάλα κρατικά δάνεια, αναζήτησε την υποστήριξη των προνομιούχων, επιτρέποντας στο κράτος να επιδρά στην οικονομία, και κατάργησε το προνόμιο για τα σιτηρά. Αλλά και αυτός επειδή εφάρμοζε μεταρρυθμιστική πολιτική, ήρθε αντιμέτωπος με τους ευγενείς της βασιλικής αυλής. Τελικά όταν δημοσίευσε το έλλειμμα του γαλλικού προϋπολογισμού - το οποίο τυπώθηκε 100.000 φορές - ο Λουδοβίκος ΙΣΤ΄ τον απέλυσε και αυτόν.
Στον δρόμο για την συνταγματική μοναρχία
Η σύγκληση των Γενικών Τάξεων
Η για πρώτη φορά από το 1614 σύγκληση των Γενικών Τάξεων της Γαλλίας από τον Λουδοβίκο ΙΣΤ΄ στο κρίσιμο έτος 1789 ορίζεται από τους ιστορικούς ως η αποφασιστική αφορμή για την Γαλλική Επανάσταση.
Η σύγκληση των Γενικών Τάξεων συνοδεύτηκε από πολλές παραχωρήσεις του βασιλιά προς την τρίτη τάξη. Για πρώτη φορά κατείχε κάθε Γάλλος πολίτης που είχε συμπληρώσει τα 25 χρόνια του το δικαίωμα να ψηφίσει και έτσι οι εκπρόσωποι της τρίτης τάξης έφτασαν τους 621 καθώς το 98% του γαλλικού λαού άνηκαν σε αυτήν.
Εκλογική διαδικασία
Η εκλογή των Γενικών Τάξεων διεξήχθη σε 3 διαφορετικές εκλογικές διαδικασίες. Έτσι εκλέχτηκαν 578 εκπρόσωποι για την τρίτη τάξη, 291 εκπρόσωποι για τον κλήρο και 272 ευγενείς. Η τρίτη τάξη αποτελούνταν σχεδόν αποκλειστικά από μεγαλοαστούς όπως δικηγόρους, γιατρούς, συμβολαιογράφους, δικαστές, εμπόρους, τραπεζίτες και δημάρχους. Επιπλέον μερικοί ευγενείς είχαν προσαρτηθεί στην τρίτη τάξη μαζί με μερικούς στρατιωτικούς υπαλλήλους.
Επανάσταση στις Βερσαλλίες
Ενώ ο βασιλιάς σκόπευε στην επιβολή νέων φορολογιών, οι ευγενείς και ο κλήρος είδαν την σύγκληση των Γενικών Τάξεων ως μια ευκαιρία να αποκτήσουν πολιτική δύναμη, την οποία είχαν χάσει το 1661 με το που ανέβηκε στον θρόνο ο Λουδοβίκος ΙΔ΄, και έτσι να πετύχουν μια εξασθένιση της απόλυτης μοναρχίας.
Η τρίτη τάξη αντίθετα ήλπιζε να δοθεί σύνταγμα στην Γαλλία έτσι ώστε η οικονομική δύναμη που είχε αποκτήσει τον τελευταίο αιώνα, και κυρίως οι αστοί, να είναι ισάξια με μια πολιτική δύναμη. Παράλληλα εύχονταν και αυτοί την κατάρρευση της απαρχαιωμένης πια απόλυτης μοναρχίας.
Ο μεγάλος αριθμός εκπροσώπων της τρίτης τάξης έπρεπε να παίξει κάποιο ρόλο στην εκλογική διαδικασία. Για αυτό μερικοί εκπρόσωποί της ζήτησαν η εκλογή να διεξαχθεί κατά κεφαλή και όχι κατά τάξεις. Οι ευγενείς δεν δέχτηκαν την πρόταση της τρίτης τάξης να γίνει η ψηφοφορία κατά κεφαλή και η διαμάχη σχετικά με τον τρόπο ψηφοφορίας συνεχίστηκε για πολλές εβδομάδες.
Στις 17 Ιουνίου 1789 οι εκπρόσωποι της τρίτης τάξης, με το επιχείρημα ότι αποτελούσαν το 98% του γαλλικού λαού, αυτοανακηρύχθηκαν σεΕθνική Συνέλευση και πρότειναν και στους εκπροσώπους των άλλων τάξεων να συμπορευθούν μαζί τους. Πολλοί ευγενείς και κληρικοί προσαρτήθηκαν στην τρίτη τάξη και η αντίσταση τους ήταν σθεναρή, όπως όμως και του βασιλιά. Ο Λουδοβίκος δεν αναγνώρισε την Εθνική Συνέλευση και διέταξε το κλείσιμο της αίθουσας στην οποία γίνονταν οι συνεδριάσεις της. Οι αντιπρόσωποι της Εθνικής Συνέλευσης τότε κλείστηκαν στην αίθουσα του σφαιριστηρίου στις 20 Ιουνίου και ορκίστηκαν να μην διαλυθούν αν δεν δοθεί Σύνταγμα στην χώρα. Ο βασιλιάς σε κοινή συνεδρίαση με τις Γενικές Τάξεις στις 23 Ιουνίου μάταια επιχείρησε να εμποδίσει τις αποφάσεις αυτές, και επειδή η υποστήριξη του στρατού δεν ήταν βέβαιη, αναγκάστηκε να υποχωρήσει. Στις 9 Ιουλίου, μετά την προσχώρηση στην τρίτη τάξη μεγάλου αριθμού ευγενών και κληρικών, η Συνέλευση ανακηρύχθηκε σε Συντακτική (Assemblée Constituante).
Η εξέγερση της τρίτης τάξης στο Παρίσι
Παράλληλα με την σύγκληση των Γενικών Τάξεων, η κατάσταση στο Παρίσι άρχισε να γίνεται θερμή. Η τιμή του ψωμιού είχε εκτοξευθεί στα ύψη μετά την πολύ άσχημη σοδειά του 1788. Όταν ο Λουδοβίκος απέλυσε για άλλη μια φορά τον υπουργό οικονομικών Νεκέρ, στις 11 Ιουλίου1789, ο οποίος ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στην αστική τάξη, άρχισαν οι πρώτες συγκρούσεις μεταξύ βασιλικών στρατευμάτων και του απλού λαού. Επίσης οι φήμες που κυκλοφορούσαν και έλεγαν ότι ο βασιλιάς μαζεύει στρατό για στρατιωτική επέμβαση με σκοπό την διάλυση της Συνέλευσης στις Βερσαλλίες, κορύφωσαν την αγανάκτηση του λαού. Το Παρίσι έπεφτε σε αναρχία. Οι μεγαλοαστοί πήραν στα χέρια τους την διοίκηση της πόλης.
Η Άλωση της Βαστίλης
Η Βαστίλη ήταν από τον 17ο αιώνα φυλακή πολιτικών και ποινικών κρατουμένων. Οποιοσδήποτε πήγαινε ενάντια στην θέληση του βασιλιά φυλακίζονταν εκεί και κυρίως ευγενείς. Ακόμη και συγγραφείς οι οποίοι εξέφραζαν το πνεύμα του Διαφωτισμού, όπως ο Βολταίρος, φυλακίστηκαν εκεί. Όταν πραγματοποιήθηκε η άλωση, υπήρχαν μόνο επτά κρατούμενοι, αλλά η φυλακή διατηρούσε το συμβολισμό του προπύργιου του παλαιού καθεστώτος. Επιπλέον, μέσα στη φυλακή υπήρχαν σημαντικές ποσότητες πυρίτιδας που προφανώς ήταν ιδιαίτερα χρήσιμη για τους επαναστάτες.
Οι ταραχές ξεκίνησαν όταν έγινε γνωστό ότι ο βασιλιάς διάταξε τη μετακίνηση ελβετικών και γαλλικών ομάδων στις Βερσαλίες. Πολλοί φοβήθηκαν ότι προετοιμαζόταν βασιλικό πραξικόπημα. Έτσι το βράδυ της 12ης προς 13 Ιουλίου οι εξεγερμένοι άρχισαν την αναζήτηση όπλων. Όντως, στις 14 του μηνός εισέβαλαν στο Hotel des Invalides και κατέσχεσαν μεγάλη ποσότητα τυφεκιών..[2] Μετά από αυτό, πολλοί από τους πολίτες στράφηκαν στη Βαστίλη. Χιλιάδες οπλισμένοι Παριζιάνοι πολίτες όρμησαν στην Βαστίλη. Περίπου επτά χιλιάδες πολίτες όρμησαν στην Βαστίλη και πήραν ως σύμβολο για την επιτυχία τους το κεφάλι του αρχηγού της φυλακής, Μπερναρντ-Ρεναί Ζορντάν ντε Λονέ.
Εκείνη την ημέρα σκοτώθηκαν πάνω από 100 άνθρωποι και ήταν η πρώτη μέρα που σκοτώνονταν τόσοι πολλοί μετά την έναρξη της μέχρι τότε αναίμακτης Επανάστασης. Η επιτυχία των επαναστατών έγινε γνωστή στον βασιλιά, ο οποίος αναγνώρισε την αντιπροσωπεία των Παριζιάνων πολιτών στο δημαρχείο του Παρισιού ως επίσημους εκπροσώπους της πόλης, την λεγόμενη Παρισινή Κομμούνα. Ταυτόχρονα ξαναέβαλε τον Νεκέρ στην εξουσία. Στις 17 Ιουλίου επισκέφτηκε το Παρίσι και έβαλε στο καπέλο του την μπλέ-κόκκινη-άσπρη κονκάρδα που συμβολίζει το τρίπτυχο «Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη». Τα τρία αυτά χρώματα έγιναν το εθνικό σύμβολο της Γαλλίας και αποτυπώθηκαν αργότερα στην γαλλική σημαία.
Η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη της 26 Αυγούστου 1789
Στις 26 Αυγούστου 1789 ανακοίνωσε η Εθνοσυνέλευση με προτροπή του Λαφαγιέτ την Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη ης 26 Αυγούστου 1789, η οποία αποτελούνταν από 17 άρθρα και αποτελεί την ενσάρκωση των ιδανικών του Διαφωτισμού. Έμφαση δόθηκε στα δικαιώματα της ελευθερίας, της ασφάλειας και της ιδιοκτησίας, καθώς και στο δικαίωμα αντίδρασης σε οποιαδήποτε μορφή καταπίεσης. Αλλά και σύγχρονες κρατικοθεωρητικές ιδέες όπως η ανεξιθρησκεία, η ελευθερία γνώμης, η αυτονομία του λαού και ο διαχωρισμός των εξουσιών καθιερώθηκαν με την Διακήρυξη.
Αποσπάσματα από την διακήρυξη
- Παράγραφος 1: «Οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και παραμένουν ελεύθεροι και έχουν ίσα δικαιώματα. Οι κοινωνικές διακρίσεις μόνο στο κοινό συμφέρον μπορούν να βασίζονται».
- Παράγραφος 2: «Σκοπός κάθε πολιτικής οργάνωσης είναι η διαφύλαξη των φυσικών και απαράγραπτων δικαιωμάτων του ανθρώπου. Τα δικαιώματα αυτά είναι η ελευθερία, η ιδιοκτησία, η ασφάλεια και η αντίσταση στην καταπίεση».
- Παράγραφος 3: «Πηγή κάθε εξουσίας είναι αποκλειστικά το έθνος. Κανένα σώμα, κανένα άτομο δεν μπορεί να ασκήσει εξουσία που δεν απορρέει από το έθνος».
[Η πορεία προς την δημοκρατία
Ο Λουδοβίκος αρνήθηκε και πάλι να αποδεχθεί τις αποφάσεις της συνέλευσης και η νέα σύγκρουση ήταν αναπόφευκτη. Στις 5 Οκτωβρίουπλήθη λαού συγκεντρώθηκαν στα βασιλικά ανάκτορα των Βερσαλλιών και τα κατέλαβαν. Ο βασιλιάς μαζί με την υπόλοιπη βασιλική οικογένεια οδηγήθηκαν στο ανάκτορο του Κεραμεικού στο Παρίσι. Η πρωτεύουσα τώρα ζούσε στον πυρετό της επανάστασης.
Πατριώτες, δημοκρατικοί και μοναρχικοί
Στη Συνέλευση, που συνέχιζε τις εργασίες της, διαμορφώθηκαν τρεις ομάδες, ανάλογες προς τις πολιτικές και γενικότερα τις ιδεολογικές απόψεις των αντιπροσώπων: η δεξιά, η αριστερά και το κέντρο, οι οποίες ονομάστηκαν έτσι από τις θέσεις που κατελάμβαναν οι αντιπρόσωποι στην αίθουσα των συνεδριάσεων. Τη δεξιά αποτελούσαν οι ευγενείς, οι οποίοι απέρριπταν κάθε μεταβολή του παλιού καθεστώτος. Την αριστερά συγκροτούσαν οι «πατριώτες», οι οποίοι επεδίωκαν τον περιορισμό της βασιλικής εξουσίας και την ενίσχυση της Συνέλευσης. Τέλος το κέντρο υποστηριζόταν από τους μετριοπαθείς, οι οποίοι απέβλεπαν στην εγκαθίδρυση βασιλικού πολιτεύματος με 2 βουλές, σύμφωνα με το αγγλικό παράδειγμα.
Μέσα σε ατμόσφαιρα αντιπαραθέσεων και των έντονων ιδεολογικών διαφορών, οι οποίες κράτησαν δύο χρόνια, ψηφίστηκε το Σύνταγμα του 1791 το οποίο καθιέρωνε την συνταγματική μοναρχία. Κατά το σύνταγμα αυτό την εκτελεστική εξουσία ασκούσε ο βασιλιάς και την νομοθετική η Συνέλευση. Πολιτικά δικαιώματα αναγνωρίστηκαν μόνο στους ενεργούς πολίτες, δηλαδή σε όσους κατείχαν περιουσία και πλήρωναν φόρους, ενώ οι υπόλοιποι δε συμμετείχαν στην πολιτική ζωή. Τρίτη εξουσία αναγνωριζόταν η δικαστική. Οι υπάλληλοι και οι δικαστές θα εκλέγονταν και δεν θα διορίζονταν από τον βασιλιά, όπως συνέβαινε προηγουμένως.
Η αποτυχημένη απόπειρα διαφυγής του βασιλιά
Στις 20 Ιουνίου 1791 ο βασιλιάς προσπάθησε μαζί με την οικογένεια του να διαφύγει στο γειτονικό Λουξεμβούργο, όπου βασίλευε ο κουνιάδος του Λεοπόλδος Β΄. Μοιραία όμως στις Βαρέννες, κοντά στα σύνορα τον αναγνώρισαν και τον ανάγκασαν να επιστρέψει στο Παρίσι.
Η συνταγματική μοναρχία σε κρίση
Ήδη στο Σύνταγμα του 1791 υπήρχε ξεκάθαρη η αυτονομία του λαού. Μια δημοκρατία χωρίς βασιλιά υποστηριζόταν μόνο από μερικούς ακροαριστερούς, των οποίων όμως η σημασία ήταν μηδαμινή. Η νέα Νομοθετική συνέλευση, η οποία προήλθε από τις εκλογές του Σεπτεμβρίου του 1791, διχάστηκε ανάμεσα στους μετριοπαθείς και στους Ιακωβίνους. Οι Ιακωβίνοι ήταν πολιτική οργάνωση που τα μέλη της άνηκαν στον χώρο των αδιάλλακτων.
Η Αυστρία και η Πρωσία προετοίμαζαν πόλεμο για την επαναφορά της απόλυτης μοναρχίας στην Γαλλία και οι αντιμαχόμενες πολιτικές παρατάξεις της Συνέλευσης επεδίωκαν τον πόλεμο αυτό, που κάθε μια τον θεωρούσε ευκαιρία για εξυπηρέτηση των συμφερόντων της. Ο πόλεμος κηρύχθηκε τελικά από την Γαλλία τον Απρίλιο του 1792, αλλά τα γαλλικά στρατεύματα είχαν αποτυχίες.
Τον Αύγουστο του 1792, ο λαός του Παρισιού που είχε υποψιαστεί προδοτική συμφωνία με τους εχθρούς της Επανάστασης, ήταν εξοργισμένος και η Συμβατική Συνέλευση (Convention Nationale), η οποία είχε αναδειχθεί με καθολική ψηφοφορία, κατάργησε την μοναρχία στις 21 Σεπτεμβρίου 1792. Ο βασιλιάς και η οικογένειά του φυλακίστηκαν.
Η κυριαρχία της Συμβατικής Συνέλευσης
Η Συμβατική Συνέλευση πρωτοσυγκεντρώθηκε στις 20 Σεπτεμβρίου 1792 και αποφάσισε την επόμενη μέρα την κατάργηση της μοναρχίας.
Ο αποκεφαλισμός του βασιλικού ζεύγους
Υπέρ της δημοκρατίας και κατά της μοναρχίας τασσόταν η νέα Συνέλευση. Γίνονταν συζητήσεις για το πως θα έπρεπε να τιμωρηθεί ο βασιλιάς για την προδοσία του προς την Επανάσταση. Μια μειονότητα, μεταξύ τους και ο Ροβεσπιέρος, ήθελαν τον άμεσο θάνατο του βασιλιά χωρίς δικαστική διαδικασία. Η πλειονότητα όμως αποφάσισε μία δίκη, στην οποία ο βασιλιά κρίθηκε ένοχος με ομοφωνία λόγω της μεγάλης προδοσίας του προς τους επαναστάτες. Στις 21 Ιανουαρίου 1793 ο Λουδοβίκος ΙΣΤ' αποκεφαλίστηκε μεγκιλοτίνα, στη σημερινή Πλας ντε λα Κονκόρντ. Στις 16 Οκτωβρίου του ίδιου έτους, μεσουρανίς της "Μεγάλης Τρομοκρατίας", καρατομήθηκε και η βασίλισσα.
Η Πρώτη Γαλλική Δημοκρατία και η περίοδος της Τρομοκρατίας
Αντιθέτως η αντιεπαναστατική συσπείρωση των Ευρωπαίων ηγεμόνων προκάλεσε ρήξη στο εσωτερικό μέτωπο της Γαλλίας. Εκδηλώθηκαν φιλοβασιλικές εξεγέρσεις. Για την αντιμετώπιση της κρίσης σχηματίστηκε με την συγκατάθεση της Συμβατικής Συνέλευσης η Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας, με επικεφαλής αρχικά τον Δαντόν και στη συνέχεια, από τις 27 Ιουλίου 1793 ως τις 27 Ιουλίου 1794, τονΡοβεσπιέρο. Τα δήθεν μέτρα για την αντιμετώπιση της κατάστασης στράφηκαν όχι μόνο εναντίον των αριστοκρατών και των μετριοπαθών πολιτικών, αλλά και κατά των μεγαλοαστών. Με βίαια μέσα εξουδετερώθηκαν όσοι θεωρήθηκαν ύποπτοι για υπονόμευση της Επανάστασης στο εσωτερικό. Η περίοδος αυτή ονομάστηκε Τρομοκρατία και κατά την διάρκεια της περιόδου αυτής θανατώθηκαν πάνω από 35.000 άνθρωποι.
Τα μέτρα αυτά αλλά και άλλες υπερβολές της Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας δημιούργησαν πολλούς εχθρούς εναντίον του Ροβεσπιέρου. Η σύλληψη του και η θανάτωση του στις 28 Ιουλίου 1794 μαζί με άλλους 20 στενούς συνεργάτες του υπήρξε το τέλος της ταραγμένης εκείνης περιόδου.
Η ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΤΟΥ 1793
- Σκοπός της κοινωνίας είναι ή γενική ευημερία. Ή κυβέρνηση υπάρχει μόνο και μόνο για να δίνει στον άνθρωπο την εγγύηση πώς θ' απολαμβάνει τα φυσικά και αναφαίρετα δικαιώματα του.
- Τα δικαιώματα αυτά είναι ή ισότης, ή ελευθερία, ή ασφάλεια και ή ιδιοκτησία.
- Όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι, και φυσικά και μπροστά στο νόμο.
- Ο νόμος είναι ελεύθερη κ' επίσημη εκδήλωση της κοινής θελήσεως. Είναι ίδιος για όλους, είτε όταν προστατεύει είτε όταν τιμωρή. Δε μπορεί να διατάζει παρά όσα είναι δίκαια κι ωφέλιμα στην κοινωνία. Δε μπορεί ν' άπαγορεύει παρά όσα είναι βλαβερά γι' αυτήν.
- Όλοι οι πολίτες είναι δεκτοί σε κά θε δημόσιο λειτούργημα. Οι ελεύθεροι λαοί, εκλέγοντας τους δημόσιους λειτουργούς, δεν αναγνωρίζουν άλλους λόγους προτιμήσεως απ την αρετή, την εξυπνά δα και τη μόρφωση.
- Ή ελευθερία είναι μια δύναμη πού ανήκει στον άνθρωπο, και πού του επι τρέπει να ενεργή χωρίς να βλάπτει τα δικαιώματα του άλλου. Για πηγή της έχει τη φύση, για κανόνα της τη δικαιοσύνη, και για προστασία της το νόμο.
- Καθένας έχει δικαίωμα να δημοσιεύει τις σκέψεις και τα φρονήματα του, με τον τύπο, με τον προφορικό λόγο ή ό πως αλλιώς νομίζει. Οι πολίτες μπορούν να συνέρχονται ειρηνικά και να ασκούν ελευθέρα όποιο θρήσκευμα πιστεύουν.
- Ο νόμος πρέπει να προστατεύει την κοινή και την προσωπική ελευθερία απέναντι στην καταπίεση εκείνων που κυβερνούν.
- Κανείς δεν καταδιώκεται, δε συλλαμβάνεται, ή: φυλακίζεται παρά όταν κι' όπως ορίζει ο νόμος.
- Όσοι ζητούν, εκδίδουν, υπογράφουν ή διατάζουν την εκτέλεση παρανόμων πράξεων είναι ένοχοι και τιμωρούνται.
- Κανείς δεν δικάζεται και δεν τιμωρείται αν δεν άπολογηθή πρώτα, αν δεν κλητευθεί νόμιμα, κι' άν δέν υπάρχει αντίστοιχος νόμος, πού να δημοσιεύτηκε πριν άπ την κολάσιμη πράξη του.
- Δικαίωμα ιδιοκτησίας είναι το προνόμιο κάθε πολίτη να μεταχειρίζεται και να διαθέτη όπως νομίζει καλύτερα την περιουσία του, τα εισοδήματα του, τούς καρπούς τής εργασίας και τής δραστηριότητος του.
- Όλοι μπορούν να διαθέσουν όπως νομίζουν τη δουλειά τους και τον καιρό τους, μα ούτε οι ίδιοι μπορούν να πουλήσουν τον εαυτό τους, ούτε να πουληθούν από άλλους, γιατί το πρόσωπο τους είναι ιδιοκτησία αναπαλλοτρίωτη. Ό νόμος δεν αναγνωρίζει ιδιαίτερη τάξη δούλων ή υπηρετών, αλλά μόνο ανταλλαγή υπηρεσιών κι' αμοιβών ανάμεσα στον εργαζόμενο και τον εργοδότη.
- Κανείς δεν στερείται και το ελάχιστο μέρος τής ιδιοκτησίας του χωρίς δική του συγκατάθεση, παρά μόνο όταν άποδείχτη πώς κάποια δημόσια ανάγκη απαιτεί αυτή τη στέρηση, κι' αφού δοθεί μια δίκαιη αποζημίωση.
- Κανένας φόρος δεν επιβάλλεται όταν δεν αποβλέπει σε δημόσια ωφέλεια. Όλοι οι πολίτες έχουν δικαίωμα να συνεργάζονται στον προσδιορισμό των φόρων, να επιβλέπουν τη χρήση τους και να ελέγχουν τη διαχείριση, τους.
- Τα δημόσια βοηθήματα είναι χρέος ιερό. Ή κοινωνία πρέπει να προνοή για τη συντήρηση των δυστυχισμένων πολιτών.
- Ή παιδεία είναι γενική ανάγκη. Ή κοινωνία πρέπει να ενισχύει μ' όλες τις δυνάμεις της τις προόδους του ανθρώπινου λόγου, κάνοντας τη μάθηση προσιτή σε κάθε πολίτη.
- Ή κυριαρχία ανήκει στο λαό, είναι αδιαίρετη, απαράγραπτη κι αναπαλλοτρίωτη.
- Καμιά μερίδα του λαού δε μπορεί να μεταχειριστή την εξουσία ολόκληρου του λαού. Ή μειοψηφία έχει το δικαίωμα να έκφραση τη θέληση της ελεύθερα κι ανεμπόδιστα.
- Κάθε άρπαγας της εθνικής κυριαρχίας πρέπει να σκοτώνεται αμέσως άπ τους ελεύθερους πολίτες.
- Ο λαός έχει πάντα το δικαίωμα ν' άναθεωρή και να μεταρρυθμίζει το Σύνταγμα του.
- Κάθε πολίτης έχει δικαίωμα να συνεργάζεται στη σύνταξη του νόμου και στο διορισμό των εντολοδόχων του.
- Οι δημόσιες θέσεις είναι ουσιαστικά προσωρινές.
- Τα εγκλήματα των εντολοδόχων του λαού δεν πρέπει ποτέ να μένουν ατιμώρητα.
- Το δικαίωμα της υποβολής αναφορών στους αρμοδίους δεν μπορεί ποτέ ν' απαγορευτεί, ν' αναβληθεί ή να περιοριστεί.
- Ή αντίσταση εναντίον της καταπιέσεως είναι συνέπεια των φυσικών δικαιωμάτων του ατόμου.
- Ολόκληρη ή κοινωνία καταπιέζεται. όταν ασκείται καταπίεση σ' ένα μόνο μέλος της. Και κάθε μέλος καταπιέζεται, όταν ασκείται καταπίεση σ' όλη την κοινωνία.
- Όταν ή κυβέρνηση παραβιάζει τα δικαιώματα του λαού, ή επανάσταση είναι για το λαό, και για κάθε μερίδα του, το πιο ιερό κι' αναγκαίο καθήκον.
Το διευθυντήριο και η εσωτερική σταθερότητα (1794-1799)
Η Συμβατική Συνέλευση, η οποία ελεγχόταν από τους μετριοπαθείς, προχώρησε στην ψήφιση νέου συντάγματος, περισσότερο δημοκρατικού από το προηγούμενο, τον Αύγουστο του 1795). Η Νομοθετική εξουσία κατανεμήθηκε σε 2 σώματα, την Βουλή και την Γερουσία, ενώ την Εκτελεστική ανέλαβε το Διευθυντήριο, με 5 μέλη. Το Διευθυντήριο προσπάθησε να αποκαταστήσει την εσωτερική ηρεμία στην Γαλλία, ενώ ταυτόχρονα αυτή βρισκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση με ολόκληρη σχεδόν την Ευρώπη. Από εκείνη την στιγμή και μετά κέντρο των εξελίξεων γίνεται ο Ναπολέων και γενικά οι στρατηγοί, οι οποίοι απέκτησαν πολιτική δύναμη.
Ο Ναπολέων γεννήθηκε στην πόλη Αιάκειο στην Κορσική, μόλις ένα χρόνο αφού το νησίμεταφέρθηκε από τη Δημοκρατία της Γένοβας στη Γαλλία. Ο πατέρας του Κάρλος Μαρία Βοναπάρτης καταγόταν από την Τοσκάνη και ανήκε στα χαμηλότερα στρώματα τηςαριστοκρατίας. Η μητέρα του, Λετίτσια Μαρία Ραμολίνο Βοναπάρτη, καταγόνταν επίσης απο οικογένεια ευγενών. Ο πατέρας της ήταν διοικητής της φρουράς του Ajaccio και αργότερα Γενικός Επιτηρητής Οδών και Γεφυρών στην Κορσική.
Ήταν ο δευτερότοκος γιός - μικρότερος κατά ενα χρόνο απο τον Τζιουζέπε ή Ζοζέφ - από συνολικά 8 αδέρφια με τρίτον κατά σειράν τον άλλο αδελφό του Λουκιανό ή Λουσιέν. Όταν ο Ναπολέων έφτασε στην ηλικία των 9 ετών, αυτός και ο Ζοζέφ στάλθηκαν στη Γαλλία για σπουδές. Ο Ναπολέων είχε μεγάλο ενδιαφέρον για τα μαθηματικά και αυτό τον αδήγησε να γίνει αξιωματικός του πυροβολικού, ενώ ο αδερφός του συνέχισε για να γίνει ιερέας.
Ο Ναπολέων επισκέφτηκε πολλές φορές την Κορσική στα επόμενα χρόνια. Η τελευταία φορά ήταν το 1799 κατά την επιστροφή του απο την εκστρατεία της Αιγύπτου.
Ναπολέων Βοναπάρτης
Κατά τη διάρκεια της πρώτης φάσης της Επανάστασης ο Ναπολέων συνδέθηκε με τους Ιακωβίνους. Σε αυτό συνήργησαν οι αδελφοί του Ζοζέφ και Λουσιέν που ασχολήθηκαν με την πολιτική και τοποθετήθηκαν υπέρ του Ροβεσπιέρου. Ο Ναπολέων για αυτό το λόγο φυλακίστηκε για σύντομο διάστημα κατά τη διάρκεια της Λευκής Τρομοκρατίας που ακολούθησε την πτώση τους. Στην μετα τον Ροβεσπιέρο κατάσταση ο Λουσιέν βρέθηκε συνδεδεμένος με τον στρατιωτικο-πολιτικό Πωλ Μπαράς ο οποίος βρέθηκε στα ηνία μεν της μετα τον Ροβεσπιέρο κατάστασης αλλα και σε πολύ δύσκολη θέση από την οργανωμένη αντίδραση των φιλοβασιλικών η οποία εκδηλώθηκε μεταξύ άλλων με την κατάληψη από τους Άγγλους του ναυστάθμου της Τουλών με σκοπό να μπλοκάρεουν την έξοδο της Γαλλίας στην Μεσόγειο. Μετά την πτώση των σκληρο-πυρηνικών επαναστατών οι βασιλικοί δελέαζαν συστηματικά ανθρώπους που θα επέτρεπαν την επιστροφή της βασιλείας. Ο Μπαράς γνωρίζοντας τον κίνδυνο από την τυχόν προσωπική προβολή ορισμένων, ζήτησε από τον Λουσιέν να του υποδείξει έναν αξιωματικό κοινής τους εμπιστοσύνης για να αντιμετωπίσει την κατάσταση. Τέτοιας εμπιστοσύνης μάλιστα που δεν θα του επέτρεπε στη συνέχεια την συγκέντρωση της εξουσίας στα χέρια του σε περίπτωση νίκης, η οποία θα στρέφονταν αργότερα εναντίον του Μπαράς. Η επιλογή ήταν φυσικά υπέρ του αδελφού του, Ναπολέοντα. Κατά την πολιορκία αυτή της Τουλών το 1793 ο Ναπολέων πρότεινε έναν στρατιωτικό ελιγμό ο οποίος αποδείχθηκε επιτυχής με αποτέλεσμα την απελευθέρωση της πόλης. Στις 22 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους πήρε προαγωγή και ξεκίνησε την άνοδο του καθώς κρίθηκε ότι ήταν ο πιο έμπιστος στρατιωτικός στην Επανάσταση εκείνη την στιγμή.
Το 1795 απέκρουσε εκ νέου τις οργανωμένες δυνάμεις βασιλόφρονων και αντεπεναστατών που επιτέθηκαν στον Κεραμεικό αν και αυτή την φορά η εμπλοκή εξετράπη σε άγρια σφαγή μεγάλου αριθμού πλήθους. Η συμμετοχή του όμως στη νίκη αυτή αύξησε σημαντικά το δημόσιο κύρος του νεαρού αξιωματικού και τον κατέστησε έναν από τους ευνοούμενους του Διευθυντήριου. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι εκείνην την εποχή ξεχώρισε τους αυριανούς του στρατηγούς ανάμεσα από τους αξιωματικούς που τον βοήθησαν στενά στις μάχες εκείνες.
Θα πρέπει πάντως να τονιστεί ότι μεγάλος αριθμός από τις επιτυχίες του δεν οφείλονταν στον ίδιο αλλά στην πρωτοβουλία των στρατηγών του οι οποίοι τον παράκουσαν αρκετά ώστε τελικά και να τον σώσουν σε κρίσιμες περιπτώσεις.
Στην εκστρατεία στην Αίγυπτο το 1798-1799, παρά τις αρχικές επιτυχίες της (κατάληψη της Μάλτας και της Αλεξάνδρειας) η όλη επιχείρηση κατάληξε σε φιάσκο κυρίως λόγω της κυριαρχίας των Άγγλων στη θάλασσα. Εντούτοις οι στρατηγοί του Βοναπάρτη Νικολά Νταβού και Αλεξάντρ Μπερτιέ τον είχαν ειδοποιήσει ανάλογα για παρόμοιο ενδεχόμενο , αλλά εκείνος όχι μόνο δεν τους εισάκουσε , αλλά και τους εγκατέλειψε 1978 για να επιστρέψει μόνος στη Γαλλία με σκοπό να ενισχύσει τη θέση του στο Διευθυντήριο. Κατά την επιστροφή του όμως τόνισε πολύ την παρουσία του φορώντας μερικά εξωτικά αραβικά ρούχα για να δώσει την εντύπωση του κατακτητή της Αιγύπτου. Η προπαγάνδα εκείνη ήταν έργο των Ζοζέφ και Λουσιέν ο οποίος προσπαθούσε να περιθωριοποιήσει τον Μπαράς και είχε αρχίσει να πλέκει τα δικά του σχέδια για την διακυβέρνηση της Γαλλίας, στην οποία ο Ναπολέων θα έπαιζε τον ρόλο του στρατιωτικού εγγυητή των αδελφών Βοναπάρτε.
Από στρατιωτικής άποψης τελικά η Ιταλική Εκστρατεία του 1796-1797, έπαιξε πολύ μεγάλο ρόλο στην ενίσχυση του ίδιου του Ναπολέοντα όπου κέρδισε σημαντικές μάχες εναντίον των Παπικών κρατών και των Αυστριακών με αποτέλεσμα το μεγαλύτερο μέρος της Βόρειας Ιταλίας να περιέλθει υπό τον έλεγχο των Γάλλων.
Η Μάχη του Μαρένγκο (14 Ιουνίου 1800) είναι η πιο χαρακτηριστική από εκείνες που τον διέσωσαν οι στρατηγοί του. Αντίπαλός του ήταν ο Αυστριακός στρατηγός, Ελληνικής καταγωγής, Κ. Μελάς. Εκεί ο Ναπολέων από πλημμελή διάταξη των δυνάμεων του και αδιαφορία για την συγκέντρωση πληροφοριών για την θέση του αντιπάλου βρέθηκε άσχημα περικυκλωμένος από τον Μελά ο οποίος λίγο έλειψε να τον διαγράψει οριστικά από την ιστορία. Ο στρατηγός του Λουί Ντεσσαί (Luis Dessaix), ο οποίος είχε διαταχθεί να παραμείνει στα νότια της διάταξης, κατάλαβε τι συνέβαινε, εγκατέλειψε την θέση του και όρμησε να τον βοηθήσει αιφνιδιάζοντας τελικά τους Αυστριακούς σε μια στιγμή που εκείνοι είχαν δεδομένη την νίκη. Η απροσδόκητη αυτή εξέλιξη για τους Αυστριακούς άλλαξε την μοίρα της μάχης μέσα σε μια ώρα αλλά κόστισε την ζωή του ηρωικού Ντεσσαί. Αυτή μάλιστα δεν θα είναι και η μοναδική φορά που ο Ναπολέων χρεώνονταν μια νίκη εξαιτίας της πρωτοβουλίας των στρατηγών του, αλλά εκείνη ειδικά στο Μαρένγκο έφτασε πολύ κοντά στο να στοιχίσει την ύπαρξη του Ναπολέοντα και σχετικά πολύ ενωρίς στην ιστορική του καριέρα.
Το πραξικόπημα της 18ης Brumaire
Ανεξάρτητα από την επιδείνωση της στρατιωτικής κατάστασης, ο Ναπολέων επέστρεψε και γιατί του ζητήθηκε από το Διευθυντήριο, που πλέον ήταν ιδιαίτερα αντιδημοφιλές και πίστευε ότι ο νεαρός στρατηγός θα βελτίωνε τη δημόσια εικόνα του. Ο αββάς Σεγιές (Sieyes) παρουσίασε στο Ναπολέοντα ένα συνωμοτικό σχέδιο με σκοπό την ανατροπή του συντάγματος , εμπνευστής του οποίου ήταν ουσιαστικά ο Λουσιέν Βοναπάρτε ο οποίος στο παρασκήνιο είχε αρχίσει την πορεία της οικογενείας του προς την αρχή. Στις 9 Νοεμβρίου 1799 (18 Brumaire σύμφωνα με το επαναστατικό ημερολόγιο) μονάδες στρατού ανέλαβαν δράση και διέλυσαν τα νομοθετικά συμβούλια και ο Βοναπάρτης, οΣεγιές και ο Ντυκό αναδείχθηκαν προσωρινοί σύμβουλοι και ανέλαβαν τη διακυβέρνηση του κράτους. Εντούτοις λίγο έλειψε να μαχαιρωθεί ο ίδιος ο Ναπολέων από βουλευτές και έφτασε μάλιστα στο σημείο να διακινδυνεύσει και την σύλληψη, εάν δεν επέμβαινε με περισσό θράσος και αποφασιστικότητα ο συνταγματάρχης ιππικού Γιοακείμ Μυρά, που από τότε θα αναδειχτεί σε πολύ σημαντικό του συνεργάτη και στρατηγό στις μελλοντικές του εκστρατείες. Παρότι ο Σεγιές πίστευε ότι θα επισκίαζε χωρίς δυσκολίες τον άπειρο σε πολιτικά ζητήματα Βοναπάρτη και είχε μεθοδεύσει τις εξελίξεις με τον καραδοκούντα Μπαράς, ο Ζοζέφ είχε εξαπατήσει τον Σεγιές που δεν γνώριζε το πλήρες σχέδιο των αδελφών Βοναπάρτε με αποτέλεσμα ο Ναπολέων να ανακηρυχτεί Πρώτος Ύπατος της Γαλλικής Δημοκρατίας ενώ οι Σεγιές και Μπαράς αποτραβήχτηκαν οριστικά από το πολιτικό προσκήνιο. Σε αυτό το σημείο τελειώνει η Γαλλική Επανάσταση και αρχίζει πλέον η Ναπολεόντεια Περίοδος της Γαλλίας (Α' Γαλλική Αυτοκρατορία 1804-1814). Το τέλος αυτό της επανάστασης ανακοίνωσε μάλιστα ο ίδιος ο Ναπολέων Βοναπάρτης στον γαλλικό λαό. Την ίδια ώρα ο διπλωμάτης του, Ταλλεϋράνδος, του πρότεινε την μελλοντική του αναρρίχηση στον θρόνο για να πάψει η Γαλλία να βρίσκεται στον στόχο των υπολοίπων βασιλείων της Ευρώπης που φοβόντουσαν πλέον για την επανάληψη του επαναστατικού φαινομένου και στις δικές του χώρες ειδικά από μια γειτονική χώρα που εξακολουθούσε να μην έχει βασιλέα. Ο Λουσιέν και ο Ταλλεϋράνδος είχαν από κοινού μελετήσει τα σχετικά σχέδια και τελικά ο Ναπολέων πείστηκε ήδη από τότε να αναλάβει τον ρόλο του Αυτοκράτορα της Γαλλίας, παρόλο που οι αρχικές του φιλοδοξίες ήταν μάλλον πολύ ταπεινότερες - τον ενδιέφερε μόνο μια θέση καθηγητή Μαθηματικών στο πανεπιστήμιο, είχε εξομολογηθεί στον Ταλλεϋράνδο.
Ναπολεόντεια περίοδος
Το 1804 μετά απο τέσσερα χρόνια ως Πρώτος Ύπατος και ενώ συνεχιζόταν ο πόλεμος με την Αγγλία ανακηρύχθηκε Αυτοκράτορας. Στέφθηκε στην Παναγία των Παρισίων στις 2 Δεκεμβρίου 1804. Εκεί έλαβε όρκο διατήρησης των αρχών της Γαλλικής Επανάστασης και έστεψε Αυτοκράτειρα την Ζοζεφίνα.
Από την πρώτη Ιταλική Εκστρατεία ο Ναπολέων έθεσε τον εαυτό του ως προστάτη της Ιταλίας από την Αυστριακή επιρροή. Είχε δημιουργήσει την Ιταλική Δημοκρατία το 1802 και αργότερα, το 1805, δημιούργησε το Βασίλειο της Ιταλίας. Το πρώτο ναπολεόντειο κράτος εκτός των Γαλλικών συνόρων. Στις 26 Μαΐου το 1805 στο Μιλάνο, την πρωτεύουσα του νέου κράτους, στέφθηκε Βασιλιάς της Ιταλίας.
Στις 14 Οκτωβρίου του 1806 κατατρόπωσε τις Πρωσσικές δυνάμεις στις μάχες της Ιένας και Άουερστατ ανοίγοντας το δρόμο για το Βερολίνο. Εκεί έθεσε σε ισχύ το περίφημο Διάταγμα του Βερολίνου, το οποίο απέβλεπε σε οικονομική κατάρρευση της Αγγλίας εφαρμόζοντας εμπάργκο στα Βρετανικά προϊόντα από την ηπειρωτική Ευρώπη. Ο σκοπός αυτής του της ενέργειας ήταν να αναγκάσει τους Βρετανούς να δεχθούν λήξη των εχθροπραξιών.
Στις 14 Ιουνίου 1807 νίκησε για δεύτερη φορά τους Ρώσσους και εκεί συμφωνήθηκε εκεχειρία με τον Τσάροτης Ρωσσίας Αλέξανδρο Α' στις 26 Ιουνίου. Ο Βοναπάρτης βρισκόταν πλέον στο απόγειο της στρατιωτικής και πολιτικής ισχύος. Αφού μεσολάβησαν νικηφόρες μάχες κατά των Αυστριακών και η συνθηκολόγηση της Βιέννης με τον Φραγκίσκο Α' της Αυστρίας, η συμφωνία ειρήνης με τους Ρώσσους βρέθηκε στα τάτταρα. Ο Ρώσος τσάρος ξεγέλασε τον Ναπολέοντα που του είχε υποσχεθεί να χαλιναγωγήσει τους Αυστριακούς τους οποίους αντίθετα χρησιμοποιούσε σαν αιχμή εναντίον του. Ο πεισματωμένος Ναπολέων οδήγησε, για δεύτερη φορά, τον στρατό του κατά της Ρωσσίας. Μετά από την πρώτη μεγάλη μάχη στο Μόσκοβα αναδείχθηκε νικητής και μπήκε στη Μόσχα. Η πόλη όμως ήταν κατεστραμμένη και άδικα ο Ναπολέων περίμενε τον Τσάρο να έλθει να του υπογράψει υποταγή. Εκεί οι σχέσεις του με τους στρατηγούς του έφτασαν στο χειρότερο ποτέ σημείο. Οι συμβουλές τους αποδείχτηκαν πολύ σοφές και του συνέστησαν υποχώρηση στον Νότο με το χειμώνα να πλησιάζει και διασφάλιση των περασμάτων των εφοδίων τους από πυκονοκατοικημένς περιοχές. Ο Ναπολέων, αν και αρχικά απέρριψε όλες τους τις υποδείξεις, τελικά διέταξε την οπισθοχώρηση του στρατού του, αλλά στην χειρότερη για τους Γάλλους στιγμή και τότε που οι συμβουλές των στρατηγών του δεν είχαν πια κανένα νόημα. Η δυνατότητα μάλιστα διαφυγής του ίδιου μέσα από την καταστροφή εκείνη έγινε ακριβώς, επειδή κάποιοι στρατηγοί του είχαν αρνηθεί να εφαρμόσουν κάποιες διαταγές του, όπως εκείνη που όρισε την πλήρη καταστροφή των γεφυρών που τον συνέδεαν με τα μετόπισθεν. Αυτή ήταν και η αρχή του τέλους για τον Μεγάλο Στρατό (γαλ. Grande Armée), από της οποίας την αρχική δύναμη των 550.000 επέζησαν τελικά μόλις 70.000. Στην στρατιά αυτή ακολουθούσαν πολλοί επίσης σύμμαχοι από όλη την Ευρώπη, οι οποίοι αμέσως μετά εστράφηκαν εναντίον του.
Το 1813 στη Λειψία έγινε η τριήμερη Μάχη των Εθνών μεταξύ 16 - 19 Οκτωβρίου. Εκεί ο Βοναπάρτης κλήθηκε να αντιμετωπίσει τον έκτο συμμαχικό στρατό αποτελούμενο από Βρετανικά, Πρωσσικά, Ρωσσικά, Αυστριακά και Σουηδικά στρατεύματα. Η μάχη έληξε με ήττα των Γάλλων και πλέον η ίδια η Γαλλία απειλούταν με εισβολή. Στις 31 Μαρτίου 1814 το Παρίσι έπεσε και οι στρατηγοί του, που τον θεωρούσαν άμεσα υπεύθυνο, του ζήτησαν να παραιτηθεί απ το αξίωμά του και να παραδοθεί. Ο Ναπολέων έκανε μια απόπειρα δηλητηρίασης απ την οποία σώθηκε απ τον γιατρό του την τελευταία στιγμή και τελικά δέχτηκε την παραίτηση απ τον γαλλικό θρόνο ανταλλάσσοντας τον με εκείνο της μεσογειακής νήσου Έλβα στις 6 Απριλίου, στην οποία ουσιαστικά απομακρύνθηκε.
Το 1815 δραπέτευσε από το νησί και επέστρεψε στη Γαλλία. Οι βασιλικοί είχαν αρχίσει διαδοχικά να αναλαμβάνουν όλα τα αξιώματα της πολιτείας ενώ η φτώχεια απ τον πόλεμο τυραννούσε τώρα τον τόπο. Η δυσαρέσκεια εκείνη έκανε τον στρατό να τον υποδέχθεί ως αρχηγό και κυβέρνησε τη Γαλλία για 100 ημέρες. Μικρό μέρος μόνο των στρατηγών του ωστόσο τον ακολούθησε στην νέα του περιπέτεια. Ο Αλεξ. Μπερτιέ , ο καλύτερος επιτελικός του τον αγνόησε ενώ για κάποιο λόγο που ίσως υποδεικνύει φθόνο , ο καλύτερος στρατηγός του στο πεδίο της μάχης Νικολά Νταβού, τοποθετήθηκε σε επιτελική θέση στο Παρίσι μακριά όμως απ το μέτωπο. Εκ των πραγμάτων ο Βοναπάρτης δεν είχε και μεγάλη επιλογή και αυτό στάθηκε μοιραίο για την μοίρα του η οποία κρίθηκε στην μάχη του Βατερλό (στο σημερινό Βέλγιο) την 18 Ιουνίου, 1815. Παρόλο που η λέξη Βατερλό κατάντησε συνώνυμη της αποτυχίας εδώ θα πρέπει να τονίσουμε ότι Ναπολέων έπαιξε το εξυπνότερο ποτέ του στρατιωτικό επιχείρημα. Πιεζόμενος από τους Πρώσσους Γκέρμπχαρτ βον Μπλούχερ στα βορειανατολικά και με τους Άγγλους Ουέλλινγκτον και τους άλλοτε συμμάχους του Βέλγους και Ολλανδούς να κρατούν τις Βρυξέλλες, έστειλε το 1/3 της δύναμης του υπό τον στρατηγό του Γκρουσσύ να επιτεθεί στους πρώτους ενώ την ίδια ώρα αιφνιδίαζε με την υπόλοιπη δύναμή του τούς δεύτερους. Οι Άγγλοι έφτασαν στο σημείο μάλιστα της υποχώρησης κατά το απόγευμα της ίδιας μέρας όταν, από σαφές λάθος του Γκρουσσύ, οι Πρώσσοι παρουσιάστηκαν ανεμπόδιστοι στα νώτα των Γάλλων προκαλώντας φοβερή σύγχυση, η οποία μέσα στο σκοτάδι του απογεύματος αποσυντονίστηκε σε άτακτη φυγή. Οι τρείς στρατηγοί του Ναπολέοντα οι οποίοι βρίσκονταν στις διαταγές του στο Βατερλό Νέϋ, Σούλτ και Γκρουσσύ παρουσίασαν επιδόσεις κάτω του μετρίου: Ο Νέϋ που είχε την φήμη του θαρραλέου επιδρομέα, έχασε διστακτικά χρόνο μιας μέρας μπροστά σε ένα αγγλικό οχύρωμα απόστασης λίγων χιλιομέτρων απ το Βατερλό δίνοντας χρόνο αναδιοργάνωσης στον Ουέλλινγκτον . Ο Σούλτ αν και συντονιστής της όλης επιχείρησης έχασε συχνά την επαφή με τις μονάδες του στο μέτωπο. Ο Γκρουσσύ παρερμήνευσε την διαταγή του Ναπολέοντα νομίζοντας ότι έπρεπε παρακολουθεί μάλλον τους Πρώσσους και όχι να τους επιτεθεί. Αρνήθηκε μάλιστα πεισματικά την απελπισμένη παρέμβαση του υποδιοικητή του Ζουρντάν ο οποίος του υπόδειξε να τρέξει αμέσως στο Βατερλό να βοηθήσει τον Βοναπάρτη , όταν ήταν πια σαφές απ την βοή των πυροβόλων ότι εκεί γίνονταν η εμπλοκή. Ο Βοναπάρτης λογαριάζοντας ότι ανά πάσα στιγμή ο Γκρουσσύ θα συνέκλινε προς το Βατερλό, στις 18:30 της μέρας εκείνης θεώρησε ότι κέρδισε την μάχη και διέταξε πορεία στις Βρυξέλλες. Όταν όμως διαπίστωσε ότι ήταν οι Πρώσσοι που πλησίαζαν και όχι ο Γκρουσσύ, έχοντας αποσυντονίσει το αρχικό του σχέδιο κοντά στις 19:15 αποσύρρονταν άναρχα προς τον νότο.
Εξορία και θάνατος
Ο Ναπολέων προσπάθησε άστοχα να διαφύγει στην Αμερική αλλά πιθανόν προδόθηκε και τελικά παραδόθηκε στους Άγγλους. Εξορίστηκε στη νήσο Αγία Ελένη, στον κόλπο της Γουινέας, όπου και παρέμεινε μέχρι τον θάνατό του στις 5 Μαΐου του 1821 και ώρα 5:49μμ. Ας σημειωθεί πάντως ότι με στοιχεία που αποκαλύφθησαν το 2005 μετά από χρωμοσωματική εξέταση των λειψάνων του η πιθανότητα να διέφυγε ο ίδιος μετά από μια αποτυχημένη απόπειρα απόδρασης θεωρείται ισχυρή. Το μέγεθος του σκελετού και τα βιολογικά χαρακτηριστικά από μερικές τρίχες του που απόμειναν δεν φαίνεται να συμπίπτουν με εκείνα του Βοναπάρτη. Υπάρχει πιθανότητα το λείψανό του να ανοίκει σε άτομο της ακολουθίας του που σκοτώθηκε στην απόπειρα εκείνη ενώ ο ίδιος εικάζεται ότι πήρε το όνομα ενός κατοίκου της Αγ Ελένης που είχε εγκαταλέιψει το νησί , παντρεύτηκε την γυναίκα του και απόκτησε μάλιστα και μια κόρη η οποία έφερε το όνομα Λετίτσια , της μητέρας του Ναπολέοντα. Το όνομα έχει επίσημα καταγραφεί στα αρχεία του νησιού. Τελικά εικάζεται ότι θα τελείωσε τις μέρες του στο νησί εκείνο αλλά σε άλλη ηλικία φυσικά αλλά όχι σαν κρατούμενος των Άγγλων. Εικάζεται επίσης ότι στο όλο σχέδιο η Αγγλία δεν μπορεί να ήταν εντελώς αμέτοχη. Η διατήρηση εκείνης της ιδιόμορφης φυλάκισης-περιορισμού και τα πολιτικά γεγονότα που ακολούθησαν στην μετα-βοναπαρτική περίοδο έκανα μερικούς στην Αγγλική κυβέρνηση να θέλουν να δώσουν τέλος στην κατάσταση εκείνη της ιδιόμορφης ομηρίας του πρώην Γάλλου Αυτοκράτορα. Μια εκδοχή ότι υπέπεσε θύμα συστηματικής δηλητηρίασης με αρσενικό από τον Άγγλο γιατρό του δεν αποδείχτηκε κατά την βιολογική έρευνα. Ο θάνατός του αποδίδεται μάλλον σε καρκίνο του στομάχου καθώς ήδη απ την εποχή του Βατερλό υπέφερε τακτικά από σοβαρούς στομαχικούς πόνους με δευτερεύουσα αιτία το δηλητήριο που είχε πάρει κατά την απόπειρα αυτοκτονίας του μετά την παραίτησή του και του οποίου η επίδραση ήταν μακρόχρονη . Σχετική εκπομπή στην γαλλική τηλεόραση με τα παραπάνω στοιχεία παρουσιάστηκε το 2006
[Επεξεργασία]Ναπολεόντειος Κώδικας
Ο Ναπολέων επέβαλε μια σειρά νομοθετικών, διοικητικών και θεσμικών μέτρων που διαμόρφωσαν καθοριστικά το χαρακτήρα της Γαλλίας και γενικότερα της Ευρώπης. Ίσως η πιο σημαντική είναι οΝαπολεόντειος Κώδικας του 1807. Μέχρι τότε το νομικό πλαίσιο στη Γαλλία ήταν χαώδες. Αφενός η χώρα ήταν διαιρεμένη μεταξύ Βορρά (όπου επικρατούσε το ρωμαϊκό δίκαιο) και Νότου (όπου επικρατούσε τοεθιμοτυπικό δίκαιο). Αφετέρου, η Γαλλική Επανάσταση είχε αφήσει πληθώρα νόμων πολλοί από τους οποίους δεν εφαρμόστηκαν ποτέ, συμβάλλοντας περαιτέρω στη νομική σύγχηση που επικρατούσε στη χώρα. Ο Ναπολεόντειος Κώδικας απλοποίησε σημαντικά το νομικό πλαίσιο και επιπλέον, εφόσον ήταν γραμμένος σε απλή γλώσσα και απέφευγε την ειδική νομική ορολογία, μπορούσε να γίνει εύκολα κατανοητός από το μέσο Γάλλο. Ο ίδιος ο Βοναπάρτης είπε εξόριστος πλέον για τον Κώδικα: "Η πραγματική μου δόξα δεν είναι ότι κέρδισα 40 μάχες [...] Το Βατερλώ θα σβήσει την ανάμνηση τόσων πολλών νικών [...] Αυτό που τίποτα δεν μπορεί να καταστρεψει, αυτό που θα ζει για πάντα, είναι ο Κώδικας μου."
Αναρτήσεις
