Στα χρόνια της αγγλικής «προστασίας» των Επτανήσων (1815-1864) αναπτύχθηκε στα νησιά το πρωτοπόρο σε αξίες και αρχές κίνημα του Ριζοσπαστισμού. Σε αδιαχώριστη ενότητα πρόβαλε τις αρχές της ελευθερίας, της εθνικής ανεξαρτησίας, της λαϊκής κυριαρχίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης, συνδέθηκε με κινήματα και ηγετικές μορφές της επαναστατικής Ευρώπης και διακήρυξε την ανάγκη ίδρυσης μιας Ευρωπαϊκής Συμπολιτείας στη βάση της αλληλεγγύης των λαών. Η εξέλιξη, όμως, των πραγμάτων και ο τρόπος που έγινε η Ένωση σε συνδυασμό με την επιβολή της ευρωπαϊκής διπλωματίας ακύρωσαν την εφαρμογή του εθνικο-κοινωνικού περιεχομένου του ριζοσπαστικού κινήματος. Η μελέτη, πάντως, της όλης πορείας του κινήματος αυτού παραμένει αναγκαία και χρήσιμη και για τις σημερινές εποχές.
Ριζοσπαστισμός: Ο «εσωτερικός αγώνας»
Είναι αλήθεια πως κάθε κίνημα και κάθε ιδεολογία δεν είναι φαινόμενα στατικά και αμετάβλητα. Αντίθετα, εμπεριέχουν μια δυναμική και γι’ αυτό ακριβώς ανανεώνονται και εμπλουτίζονται ή αλλοιώνονται και αποκεντρώνονται, ανάλογα με τις απαιτήσεις των καιρών και το συσχετισμό των κοινωνικών δυνάμεων της εποχής, ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία των ηγετών τους και το δυναμισμό ή το συμβιβασμό του λαϊκού παράγοντα.
Ωστόσο, για το κάθε κίνημα και την καθεμιά ιδεολογία υπάρχει ο βασικός πυρήνας αρχών και επιδιώξεών τους. Και τούτος ο πυρήνας έχει κατοχυρωθεί ιστορικά μέσα από επίσημα κείμενα και πρακτικές ενέργειες γι’ αυτό δεν είναι εύκολο να αποσιωπηθεί ή διαστρεβλωθεί. Αντίθετα, γίνεται σημείο αναφοράς και σύγκρισης για κάθε φάση ή τάση ή απόκλιση του κινήματος ή της ιδεολογίας – μαζί βέβαια, με τις όποιες διαφορετικές ερμηνείες του πυρήνα αυτού.
Όλα τα παραπάνω μπορούν άριστα να «εφαρμοστούν» στο ριζοσπαστικό κίνημα που γεννήθηκε κι αναπτύχθηκε πρώτα στην Κεφαλονιά κι αργότερα στα υπόλοιπα Ιόνια Νησιά κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας.
Το περιεχόμενο του Ριζοσπαστισμού
Ο Ριζοσπαστισμός υπήρξε κίνημα εθνικοαπελευθερωτικό και ταυτόχρονα αστικοδημοκρατικό. Άλλωστε, ο λόγος των Ριζοσπαστών, όπως αυτός αποτυπώθηκε στις ριζοσπαστικές εφημερίδες της εποχής εκείνης, φαίνεται επηρεασμένος από τη Γαλλική Φεβρουαρινή επανάσταση του 1848, την ουτοπιστική σοσιαλιστική ιδεολογία του Saint-Simon, τις καινοκτημονικές θεωρίες του Proudhon και τις θέσεις του Ιταλού πολιτικού και στοχαστή του Risorgimento, του Μazzini. «Η παύσις της Προστασίας», υποστήριζε ο ριζοσπάστης ηγέτης Hλίας Ζερβός-Ιακωβάτος (εφ. «Ο Φιλελεύθερος», φ. 8, 22-7-1850), «η ένωσις της Επτανήσου μετά της Ελλάδος και η ανέγερσις δημοκρατικής πολιτείας είναι αρχαί, αίτινες πραγματοποιούμεναι ουδέν κενόν αφήνουν». Και διευκρίνιζε ο Ιωσήφ Μομφεράτος, η άλλη ισάξια ηγετική μορφή του κινήματος: «Εθνικότης ελευθερία και ανεξάρτητος, κυριαρχία του λαού πλήρης, ιδού το σημείον της αναχωρήσεως μας, ιδού η βάσεις και το θεμέλιον της ενέργειάς μας, ιδού ο αρχικός σκοπός μας. Εν ελλείψει της συνυπάρξεως και της ακεραιότητας των όρων τούτων εις τας κοινωνίας, ούτε ιδίαν και ζώσαν προσωπικότητα, ούτε ιδίαν και ελευθέραν θέλησιν δυνάμεθα εις αυτάς να εννοήσωμεν» (εφ. «Αναγέννησις» φ. 21, 23-6-1851).
Το αίτημα λοιπόν, της εθνικής ανεξαρτησίας ο Ριζοσπαστισμός το συνδύαζε με εκείνο της λειτουργίας δημοκρατικού πολιτεύματος. Γι’ αυτό και ενέτασσε τον αγώνα για την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα στο παραπάνω πλαίσιο αιτημάτων και διεκδικήσεων. Διαφορετικά, θεωρούσε την ένωση «κήρυγμα μονομερές και αντιπατριωτικόν», που εξυπηρετούσε μόνο τα συμφέροντα της αγγλικής πολιτικής και διπλωματίας. Ακριβώς εδώ βρίσκεται το κύριο σημείο της διαφωνίας, της ρήξης και της διάσπασης του ριζοσπαστικού κινήματος, αυτό ήταν το πεδίο του «εσωτερικού αγώνα» του Ριζοσπαστισμού.
Από το Ριζοσπαστισμό στον Ενωτισμό
Η εξάπλωση του Ριζοσπαστισμού θορύβησε, ιδιαίτερα μετά την επιτυχία του στις πρώτες ελεύθερες εκλογές του 1850, την «Προστασία» και τα ιόνια όργανά της, γι’ αυτό κατέβαλαν κάθε προσπάθεια για να αποκεφαλίσουν το κίνημα, να τρομοκρατήσουν το λαό, να σκορπίσουν τη σύγχυση. Με το κλείσιμο των ριζοσπαστικών εφημερίδων και την πεντάχρονη εξορία (Οκτ. 1851-Φεβρ. 1857) των ηγετών Ηλ. Ζερβού-Ιακωβάτου και Ιωσ. Μομφεράτου δημιουργήθηκε σοβαρό κενό ηγεσίας. Έτσι, το κέντρο του κινήματος μετατοπίστηκε από την Κεφαλονιά στη Ζάκυνθο με την ανάδειξη και προώθηση του Ζακυνθινού Κωνσταντίνου Λομβάρδου. Ο τελευταίος αλλοίωσε τα ριζοσπαστικά οράματα και αφυδάτωσε το αίτημα της Ένωσης, αφού εξοβέλισε το δημοκρατικό-κοινωνικό περιεχόμενο του κινήματος. Δημιούργησε μια άλλη τάση μες στο Ριζοσπαστισμό που έγινε πλειοψηφούσα και οδήγησε στην Ένωση μέσα από πολιτικά παιχνίδια και διπλωματικές διεργασίες, μακριά από τους άμεσα ενδιαφερόμενους, τους πολίτες των Ιονίων Νήσων. Ο Κ. Λομβάρδος και οι ομοϊδεάτες του αυτοαποκαλούνταν Ριζοσπάστες, αλλά δεν τους αποδέχονταν οι «παλαιοί», ο Ηλ. Ζερβός-Ιακωβάτος και ο Ιωσ. Μομφεράτος. Για τους τελευταίους οι πρώτοι ήταν «ψευδοριζοσπάστες» ή «νεοφώτιστοι ενωτιστές» κάποτε και «νεοφώτιστοι Ριζοσπάστες», κατά μια έκφραση του Ηλ. Ζερβού-Ιακωβάτου. Ο «εσωτερικός αγώνας» λοιπόν έχει ξεκινήσει (από το 1858 που έγινε φανερός) και συνεχίστηκε οξύτατος μέχρι την Ένωση.
Ο «κομμουνιστής» Ιωσήφ Μομφεράτος
Ας παρακολουθήσουμε κάποια ενδιαφέροντα επεισόδια.
Ο Κ. Λομβάρδος σε ανοιχτή επιστολή του προς τον Ιωσήφ Μομφεράτο στις 28 Ιουλίου 1858 ισχυρίζεται ότι ο Ριζοσπαστισμός δεν ήταν ποτέ κίνημα με «Κοινωνιστικό» περιεχόμενο: «Πότε, φίλτατε Ιωσήφ, ο λαός της Επτανήσου συνεταύτισε το ζήτημα της εθνικής αποκαταστάσεως μετά του ζητήματος της εφαρμογής της δημοκρατίας εις το πολίτευμα και του κοινωνισμού ή κομμουνισμού εις την πολιτείαν;».Η παρέκκλιση είναι προφανής. Όταν, τον επόμενο χρόνο, ο Κεφαλονίτης Ριζοσπάστης σε εκτενές άρθρο του (εφ. «Αναγέννησις» φ. 59, 16-5-1859) θα εκθέσει το δημοκρατικό και κοινωνικό περιεχόμενο του ριζοσπαστισμού, ο Κ. Λομβάρδος θα απαντήσει γράφοντας ανάμεσα στ’ άλλα με ύφος υπεροπτικό και ειρωνικό: «Αν τινές–και δεν θέλομεν παύσει επαναλαμβάνοντές το-δυο ή τρεις εν Κεφαλληνία σοσιαλισταί ή κομμουνισταί αποκαλούνται ριζοσπάσται, δεν έπεται εκ τούτου ότι όσοι αποκαλούνται ριζοσπάσται είναι δια τούτο σοσιαλισταί ή κομμουνισταί» (εφ. «Η Φωνή του Ιονίου», φ. 50, 5-6-1859).
Με τέτοιες φραστικές επιθέσεις πασχίζει ο ενωτιστής Κ. Λομβάρδος να εξοντώσει πολιτικά τον παλαίμαχο ηγέτη Μομφεράτο εκμεταλλευόμενο αριστοτεχνικά το σύνδρομο της κομμουνιστικής φοβίας, αφού τον καταγγέλλει ως… κομμουνιστή. Ο ίδιος, βέβαια, ο Ιωσήφ Μομφεράτος ποτέ δεν χρησιμοποίησε αυτό τον όρο για τον εαυτό του και τους ομοϊδεάτες του, αν και γνώριζε τη σημασία του. Κατηγορούνται επίσης από τον Κ. Λομβάρδο οι συνεπείς, οι γνήσιοι Ριζοσπάστες ότι με την αδιαλλαξία τους οδηγούν τον ενωτικό αγώνα σε αδιέξοδο, ότι δεν είναι ρεαλιστές. Εκείνοι, όμως, σταθερά και επίμονα υποστηρίζουν ότι «οι νέοι δογματολόγοι (=οι Ενωτιστές του Κ. Λομβάρδου) κολοβώσαντες τον ριζοσπαστισμόν κατά τας ουσιώδεις αυτού αρχάς, την ελευθερίαν και ισοπολιτείαν και ορίσαντες αυτώ κύκλον τινά, κατά πολύ περιορισμένων εις την ενέργειάν του, λέγουσιν εν και μόνον οφείλει ο ριζοσπαστισμός να φωνάζη: Ένωσιν, ένωσιν και μηδέν άλλο (εφ. «Αλήθεια», φ. 12,14-12-1861).
Ηλ. Ζερβός-Ιακωβάτος: Όχι στην «αγυρτεία»
Αυτήν ακριβώς τη γραμμή της Ένωσης χωρίς το δημοκρατικό κοινωνικό περιεχόμενό της έχει χαράξει ο Κ. Λομβάρδος. Στην Ένωση προσανατολίζεται και η αγγλική διπλωματία, μετά την αποτυχία της αποστολής του Γλάδστωνα στα Επτάνησα (1859), συνδυάζοντάς την με την έξωση του Όθωνα από τον ελληνικό θρόνο και την αντικατάστασή του με νέο βασιλιά, πειθήνιο όργανό της. Οι γνήσιοι, βέβαια, Ριζοσπάστες έγκαιρα αντιλήφθηκαν τους στόχους της αγγλικής πολιτικής. Διείδαν τους κινδύνους για την Ελλάδα από την αγγλική διπλωματία και ραδιουργία. «Αγυρτεία» ονόμασε ο Ηλ. Ζερβός-Ιακωβάτος την παραπάνω πολιτική της Αγγλίας απέναντι στα Επτάνησα αλλά και στο ελληνικό κράτος. Και την «οδόν της αγυρτείας» ακολούθησε ο «νεοφώτιστος Ριζοσπάστης» Κ. Λομβάρδος, ο οποίος, νοθεύοντας τις αρχές του ριζοσπαστισμού, υπήρξε ο κύριος υπεύθυνος της «στρεβλής Ενώσεως», και παραμένοντας «πιστός εις την αγυρτείαν και την ξενολατρείαν», μετατράπηκε σε «Εφιάλτην του ενωτικού ζητήματος», σύμφωνα με το Ζερβό-Ιακωβάτο».
Είναι προφανές ότι η ρήξη ανάμεσα στους πρωτοπόρους γνήσιους Ριζοσπάστες και στους μεταγενέστερους «νεοφώτιστους ενωτιστές» είναι αγεφύρωτη. Ο «εσωτερικός αγώνας» έχει φθάσει στο ανώτατο σημείο του. Στη 13η Ιόνια Βουλή όλοι, Καταχθόνιοι, Μεταρρυθμιστές και Ενωτιστές ψήφισαν (29 Σεπτεμβρίου 1863) την Ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα. Όμως, οι Ριζοσπάστες Ηλίας Ζερβός-Ιακωβάτος και Ιωσήφ Μομφεράτος–αυτοί που αγωνίστηκαν και μάτωσαν για την Ένωση-δεν ήταν εκεί. Απουσίαζαν συνειδητά. Είχαν αρνηθεί να θέσουν υποψηφιότητα για μια Βουλή, η οποία θα συνερχόταν, για να επισημοποιήσει την «καταχθόνια» βρετανόπνευστη ένωση. Έτσι αρνήθηκαν να υπογράψουν μια ένωση «που υπαγορεύτηκε από πολιτικές ιδιοτέλειες και σκοπιμότητες της αυτόκλητης αγγλικής «Προστασίας» και χορηγήθηκε όχι ως αναφαίρετο και απαράγραπτο δικαίωμα του επτανησιακού λαού, αλλά ως ικεσία προς την Αγγλίδα άνασσα Βικτώρια».
Ωστόσο, η Ένωση πραγματοποιήθηκε. Στις 21 Μαΐου 1864 τα νησιά του Ιονίου γίνονταν τμήμα του ελληνικού κράτους και όλοι γιορτάζουν, ενώ υποστέλλεται η αγγλική σημαία, ανυψώνεται η ελληνική και συγχρόνως αποχωρούν οι αγγλικές αρχές κατοχής. Από τους πανηγυρισμούς, όμως, των «νεοφώτιστων ριζοσπαστών-ενωτιστών» και του ανυποψίαστου κόσμου απουσιάζουν οι κορυφαίοι ηγέτες και μάρτυρες του ριζοσπαστικού αγώνα, ο Ηλίας Ζερβός-Ιακωβάτος και ο Ιωσήφ Μομφεράτος. Απουσιάζουν συνειδητά και προκλητικά από αυτό το προσκλητήριο. «Ο ένας μένει κλεισμένος στο σπίτι του, αρνούμενος να συμμεριστεί αυτό το εθνικό μεθύσι, για να αυτοσυγκεντρωθεί. Κι ο άλλος παρακολουθεί τις εκδηλώσεις πίσω από μια μισόκλειστη «γρίλια», με την καρδιά σφιγμένη».
Επιλογικά
Με την καρδιά σφιγμένη είδαν οι πρωτοπόροι Ριζοσπάστες την κατάληξη του αγώνα τους, ενός αγώνα μεγαλειώδους και «πολυστένακτου». Εμείς σήμερα με τη σκέψη ανοιχτή και καθαρό το νου οφείλουμε, με σοβαρότητα και υπευθυνότητα, να σκύψουμε πάνω από το Λόγο και την Πράξη των προγόνων μας. Χωρίς ισοπεδωτικές τάσεις, χωρίς προσκρούστειες λογικές, χωρίς «πατριωτικές κορώνες», αλλά με φρόνηση και επιστημονικότητα οφείλουμε να μελετήσουμε σε όλο του το ξετύλιγμα το ριζοσπαστικό κίνημα (πώς ξεκίνησε, γιατί ξεκίνησε - πώς πορεύτηκε, γιατί πορεύτηκε έτσι - πού κατέληξε, γιατί κατέληξε έτσι), ώστε πιο στέρεα και αληθινά να μπορέσουμε να βηματίσουμε σήμερα, ώστε πιο σίγουρα και σταθερά να προσπαθήσουμε να οργανώσουμε το αύριο.
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΤΑΝΗΣΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1864)
Φ.Κ. Βώρος
Δρ. Φιλοσοφίας, επίτ. Σύμβουλος Παιδαγ. Ινστιτούτου
Μια επετειακή εκδήλωση εκφράζει κατ' αρχήν τη βούληση μιας κοινωνίας να μελετά τα βήματα της κατά το παρελθόν, να κρίνει τις πράξεις της, να κατανοεί καλύτερα τα ανθρώπινα κίνητρα που επικράτησαν κατά το παρελθόν και πιθανότατα ισχύουν για το παρόν, να γίνεται ωριμότερη για το μέλλον.
Σε τέτοιες περιστάσεις εκφράζουμε τιμή σε κείνους που πρωτοστάτησαν σε ό,τι δεχόμαστε ως αγαθό αποτέλεσμα, εκφράζουμε ίσως και κατανόηση για άλλους, που ίσως νομίζουμε ότι πλανήθηκαν στο πρώτο συναπάντημα με την ιστορία.
Κυριότατα όμως σε τέτοιες περιπτώσεις επιχειρούμε γύμνασμα των συνειδήσεων στην αναζήτηση των κινήτρων της ανθρώπινης δράσης, τα οποία συνήθως κρύβονται πίσω από την επιφάνεια και τον κουρνιαχτό των γεγονότων, πίσω από τη λάμψη των τελετών. Και επειδή συχνά πίσω από την αυλαία της ιστορίας μπορεί το ερευνητικό βλέμμα να ανακαλύψει και σκουριασμένα εργαλεία και ματωμένα ρούχα, οι προσεγγίσεις στο εργαστήρι της ιστορίας προϋποθέτουν:
-Νηφάλια σκέψη απροκάλυπτη.
-Πρόθεση αντικειμενικότητας.
-Αναζήτηση της πιο πειστικής τεκμηρίωσης.
Η βρετανική «προστασία»
Με κάθε ευκαιρία η Βρετανία άπλωσε «προστατευτικά» την παρουσία της στα νησιά του Ιονίου. Το 1809 κατέλαβε τη Ζάκυνθο και την Κεφαλονιά. Τελικά, με την πρώτη του Ναπολέοντα, και λίγο μετά το Συνέδριο της Βιέννης (1815), με ειδική συνθήκη (24 Νοεμβρίου 1815) η Βρετανία αναλάμβανε την Προστασία των Επτανήσων. Από το παρατηρητήριο αυτό των Επτανήσων η Βρετανία:
-Εποπτεύει την όλη οικονομική κίνηση στη Μεσόγειο, με προφανή αντιζηλία και προς την ελληνική ναυτιλία της εποχής.
-Παρεμβαίνει στις σχέσεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τους υπηκόους της.
-Στην αρχή της Ελληνικής Επανάστασης (1821) αντιπράττει προς τους Έλληνες, ύστερα συμπράττει, για να προωθεί αγγλόφιλα αισθήματα και ληστρικά δάνεια (που επρόκειτο να δεσμεύσουν για πολλές δεκαετίες την ελληνική οικονομία και την πολιτική ζωή).
Μέσα σε αυτό το κλίμα και με αυτό το πνεύμα οι 'Aγγλοι οργάνωσαν την Ιόνιο πολιτεία, κράτος υπό βρετανική «Προστασία» (κατά το γράμμα της Συνθήκης του 1815). Στην πραγματικότητα επρόκειτο για Αγγλοκρατία στα Επτάνησα. Όταν άρχιζε μέσα σε δύσκολες περιστάσεις τη σταδιοδρομία του το Ελληνικό Κράτος (1832) και διαμορφωνόταν των Ελλήνων η Μεγάλη Ιδέα (1844) εύλογο ήταν αυτό να ασκεί έλξη προς τους Επτανήσιους, αφού μάλιστα πολλοί Επτανήσιοι πρωτοστατούσαν στην οικοδόμηση του Νέου Ελληνικού Κράτους (Καποδίστριας, Μεταξάς). Και άρχισαν οι Επτανήσιοι να διαμορφώνουν το αίτημα για Ένωση με την ευρύτερη Ελληνική Πατρίδα. Το αίτημα κατά τη δεκαετία του 1840 έπαιρνε ολοένα:
-Ευρύτερο περιεχόμενο (κοινωνικό, πολιτικό, εθνικό).
-Μαχητική έκφραση (κυρίως το 1848-50). Αναφερόμαστε βέβαια στις μαχητικές εκδηλώσεις του Σταυρού (Σεπτέμβριος 1848) και στην εξέγερση της Σκάλας (1849) και στη διαμόρφωση αντιβρετανικών ή αντιπροστασιακών αισθημάτων στους κατοίκους των Ιονίων.
Η Προστάτρια δύναμη χρησιμοποίησε όπλα, κατέφυγε σε διώξεις, καταδίκες, απαγχονισμούς, εξορίες, εκλογικές νοθείες. Και διαμορφώθηκαν τότε στα Ιόνια νησιά τρία κόμματα ή πολιτικά μορφώματα:
-Προστασιανοί (εκείνοι που ήθελαν ή ανέχονταν τη βρετανική Προστασία).
-Μεταρρυθμιστές.
-Ριζοσπάστες.
Οι τελευταίοι προωθούσαν θαρραλέα το αίτημα της Ένωσης και το διατύπωσαν επίσημα μέσα στην αίθουσα της Θ' Βουλής της Ιονίου Πολιτείας (Κέρκυρα, 1850).
Πώς φτάνουμε στην Ένωση
Από κάποια χρονική στιγμή (μετά τον κριμαϊκό πόλεμο, 1854-57) η Βρετανία άρχισε να μελετά άλλους τρόπους υπεράσπισης των συμφερόντων της στον ελλαδικό και μεσογειακό χώρο. Η βρετανική διπλωματία λειτούργησε περίπου ως εξής:
Ένωση θέλετε; Ένωση να έχετε.
Σεις θα υποβάλετε ικετήριες επιστολές προς της Βασίλισσα μας κι εμείς αντί να έχουμε βάση ελέγχου της Μεσογείου στην Κέρκυρα μπορούμε να μετακινηθούμε στην Αθήνα (Ήταν η προφανής σκέψη των Προστατών, όπως αποδείχθηκε από τις έπειτα πράξεις τους). Αρκεί να εκλέξετε σεις (Επτανήσιοι και λοιποί Έλληνες) βασιλιά άτομο αρεστό σε μας, που θα δείξει κατανόηση για τις επιδιώξεις μας. Διατύπωσα πολύ απλουστευτικά αυτά που έγιναν με πολλή δεξιότητα και μεθοδικότητα της βρετανικής διπλωματίας. Και καταγράφω στη συνέχεια και σχολιάζω αυτές τις ενέργειες, οι οποίες τεκμηριώνονται με βάση τις πηγές: Έγγραφα του Υπουργείου των Εξωτερικών, Πρακτικά του Βρετανικού Κοινοβουλίου.
1. Η βρετανική διπλωματία αναζητεί πρόσωπο αρεστό για το βασιλικό θρόνο στην Ελλάδα μετά την έξωση του Όθωνα (1862).
2. Διαπραγματεύεται με τους κηδεμόνες του νέου «υποψήφιου/αρεστού» τις απολαβές και τις υποχρεώσεις του.
3. Του εξασφαλίζει τρεις χορηγίες.
4. Όταν εκλέγεται βασιλιάς.
-Του ζητεί να υπογραφεί ότι: Δεν θα ασκεί πολεμική κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, γιατί αυτή είναι χρήσιμο ανάχωμα έναντι της Ρωσίας. 'Aρα, όταν εκείνος αποδέχεται τον ελληνικό θρόνο, αποδέχεται ταυτόχρονα να απαρνηθεί την εθνική ιδεολογία των υπηκόων του, δηλαδή τη Μεγάλη Ιδέα, πριν τους συναντήσει, γιατί αυτό εξυπηρετεί τη βρετανική πολιτική. Και παράλληλα: Η Προστάτρια Δύναμη παρακολουθεί προσεκτικά τις κινήσεις του, τη συμπεριφορά του, λέγει λ.χ. ο βρετανός συνομιλητής του Τρικούπη: «ότι τα πρώτα βήματα της νέας εν Ελλάδι Δυναστείας εγένοντο υπό τους αισιωτέρους οιωνούς... δια της ειρήνης... πολιτικής ην ο βασιλεύς διετύπωσεν εν τη Προκηρύξει του λέγων...». (Από την πρώτη εμφάνιση του Γεωργίου στην Ελληνική Βουλή). Πραγματικά είχε πει ο Γεώργιος στη Βουλή: «ότι θα κάμει την Ελλάδα πρότυπον ελευθέρου Κράτους εν τη Ανατολή» (δια της ειρήνης). (Για απελευθέρωση αλύτρωτων: Θεσσαλίας, Ηπείρου, Μακεδονίας, Αιγαίου... ούτε λέξη).
-Του ζητεί να αναλάβει εκείνος τις οικονομικές υποχρεώσεις που είχε υπογράψει ο βρετανός αρμοστής προς την Ιονική Τράπεζα, προς τον Αυστριακό κλάδο της Εταιρείας Loyd, προς την Εταιρεία Υγραερίου της Μάλτας και άλλους δικαιούχους.
-Του ζητεί να υπογράψει εκείνος για τη συνταξιοδότηση 26+26 βρετανών αξιωματούχων της Ιόνιας Πολιτείας, αφού αυτή η περιοχή επρόκειτο να ενσωματωθεί στο Ελληνικό Κράτος.
Με αυτές τις προϋποθέσεις (φανερές ή κρυφές) προωθήθηκε η Ένωση.
Το τραγικό σύμπτωμα
Και έχουμε τούτο το τραγικό σύμπτωμα: πρόσωπα που αποποιούνται ρόλους ή διαμαρτύρονται την ώρα της θεωρούμενης εθνικής επιτυχίας (την ώρα της Ένωσης), για την οποία είχαν αγωνιστεί:
-Οι κορυφαίοι Ριζοσπάστες (που είχαν γνωρίσει διώξεις, εξορίες, ταπεινώσεις) π.χ. ο Ζερβός, ο Ιωσήφ Μομφρεράτος, αποποιούνται την Ένωση την ώρα που προσφέρεται ως δώρο! (ως έκφραση ευαρέσκειας της Βρετανίας για την εκλογή του Γεωργίου ως βασιλιά των Ελλήνων). Ιδιοτροπία; Μάλλον όχι. Ο Ζερβός ως εξόριστος στα Αντικύθηρα, «εις οικίαν υδροστάζουσαν εν καιρώ χειμώνος» είχε γράψει συνοπτικά την εκτίμησή του για τη Βρετανική Προστασία: «Όπου ο ξένος βασιλεύει όλα είναι ψεύδος και σκιά...»...
-Επίσης, ο Χαρίλαος Τρικούπης, ειδικός απεσταλμένος της ελληνικής κυβέρνησης στο Λονδίνο για τις διαπραγματεύσεις τις σχετικές με την Επτάνησο, έγραφε με πικρία από εκεί στον υπουργό του (Π. Δηλιγιάννη): «Παρετήρησα εις τον λόρδον Ρώσσελ (Russell) ότι αποστέλλουσα με εις Λονδίνον η Κυβέρνησις του Βασιλέως ηγνοεί ότι δεν προσεκαλούμην ίνα λάβω μέρος εις τας περί Ενώσεως της Επτανήσου διαπραγματεύσεις αλλ&8217; απλώς ίνα δώσω την συναίνεσίν μου εις αποφάσεις ληφθείσας ήδη υπό των άλλων»...
(Το ίδιο σύμπτωμα σημείωσε το 1959 ο Μακάριος, όταν τον κάλεσαν στο Λονδίνο να υπογράψει ό,τι είχαν συμφωνήσει άλλοι λίγες μέρες νωρίτερα στη Ζυρίχη. Τυχαία ομοιότητα συμπεριφορών ή καθιερωμένη διπλωματική πρακτική;).
Όμως και χωρίς τη συμμετοχή του Τρικούπη υπογράφτηκε από την Αγγλία και τις άλλες Μεγάλες Δυνάμεις της τότε Ευρώπης συμφωνία που πρόβλεπε τερματισμό της Βρετανικής Προστασίας, πλουσιοπάροχη προικοδότηση του Γεωργίου. Έπειτα υπογράφτηκε η δεσμευτική για το Γεώργιο (βλαπτική για τα ελληνικά συμφέροντα) Συνθήκη του Λονδίνου (Πρωτόκολλα της 4ης, 15ης και 24ης του Μάη 1863, παλαιό Ημερολόγιο) όπου καταγράφτηκαν αναλυτικά οι δεσμεύσεις-δουλείες, τις οποίες επωμιζόταν το ελληνικό δημόσιο. (Παράρτημα ΙΙ).
Εύλογος προβληματισμός
Εύλογο είναι να αναρωτιόμαστε σήμερα:
-Σε ποια έκταση, ποιο βαθμό γνώριζαν τότε (οι Ριζοσπάστες και ο Τρικούπης) ή οσφραίνονταν όλα αυτά που γίνονταν στο παρασκήνιο.
-Πόσο ήταν ρομαντικοί στην αναζήτηση δικαιοσύνης οι αδιάλλακτοι Ριζοσπάστες (όπως οι Ζερβός, Μομφεράτος), που προτίμησαν να αναβάλουν την Ένωση, παρά να αποδεχτούν τη φενάκη της εκούσιας αποχώρησης της Αγγλίας.
-Πόσο ήταν ενδοτικοί ή ρεαλιστές εκείνοι που αποδέχτηκαν τα γενόμενα (Λομβάρδος και άλλοι).
Θετικές παρενέργειες της Ένωσης
Τούτο είναι βέβαιο:
Α. Η ενσωμάτωση της Επτανήσου με την άλλη Ελλάδα το 1864, αποτέλεσε την πρώτη ικανοποίηση, έστω φαινομενικά, της πολιτικής της Μεγάλης Ιδέας.
Β. Οι Επτανήσιοι έφεραν στην Κοινοβουλευτική ζωή της Ελλάδας την εμπειρία τους από αγώνες πολιτικούς, εθνικούς, κοινωνικούς. Δεν είναι τυχαίο ότι τα πρώτα βήματα του Κοινωνισμού (σοσιαλισμού) στην Ελλάδα συνδέονται με ονόματα Επτανησίων, όπως: του Π. Πανά, του Ρόκου Χοϊδά, του Δρακούλη, του Μαρίνου Αντύπα.
Γ. Έφεραν μαζί τους στην ελλαδική κοινωνία μια πνευματική παράδοση, που εκφράζεται με ονόματα όπως ο Σπ. Ζαμπέλιος, ο Πέτρος Βράιλας Αρμένης, ο Παύλος Καλλιγάς και άλλοι.
Δ. Έφεραν επίσης μια λαμπρή και επιβλητική ποιητική κληρονομιά (με κορυφαίο όνομα το Σολωμό) και ώριμο το αίτημα για αναγνώριση της δημοτικής γλώσσας ως μέσου σκέψης και έκφρασης των Νεοελλήνων. Δεν είναι τυχαίο ότι για πρώτη φορά σε ακαδημαϊκή εκδήλωση στον ελλαδικό χώρο έγινε επίσημα δεκτή από πανεπιστημιακές αρχές η επιλογή του Αρ. Βαλαωρίτη, ο οποίος είχε δηλώσει ότι δέχεται να είναι ομιλητής στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου μόνο με γλωσσική έκφραση δημοτική.
Αναρτήσεις
