«Λένε πως ο Ευριπίδης έδωσε σ’ αυτόν[στον Σωκράτη] το σύγγραμμα του Ηράκλειτου και τον ρώτησε τι γνώμη έχει. Και ότι εκείνος απάντησε «Αυτά που κατάλαβα είναι σπουδαία και πιστεύω πως ίδια είναι και αυτά που δεν κατάλαβα. Πλην όμως χρειάζεται κάποιος Δήλιος κολυμβητής»»ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ ΙΙ 22.
Όσοι στην ζωή τους έχουν διαβάσει Ηράκλειτο , έχουν σίγουρα στιγματιστεί. Τον έχουν ονομάσει «σκοτεινό»(Στράβων, XIV 25) φιλόσοφο ,μα… ποιοι τον ονόμασαν έτσι;; Μα οι τυφλοί!!! Που δεν μπορούσαν να καταλάβουν την ακτινοβολία που εκπέμπει. Είναι αλήθεια πως μιλάει αλληγορικά και δεν μπορούμε να τον καταλάβουμε εύκολα. Δεν είναι λίγες οι φορές που διαβάζοντας ουδέτερα πράγματα , μου έρχονταν στο μυαλό μέρη από τα αποσπάσματα του, τα συλλογιόμουν και τα επεξεργαζόμουν, έδιναν πάντα απαντήσεις. Στην μικρή μου ζωή με βοήθησαν αφάνταστα να δημιουργήσω κοσμοθεωρία και χαρακτήρα.
Η ζωή του Ηράκλειτου
Πολύ δύσκολα κάποιος μπορεί να πει την ακριβή εποχή που έζησε ο Ηράκλειτος. Αν ο Απολλόδωρος έχει δίκαιο και «ήκμασε»(ήταν 40 χρονών) στην 69η Ολυμπιάδα(=500-503) τότε πρέπει να γεννήθηκε γύρω 540-543π.χ. Ποιος ήταν ο πατέρας του Ηράκλειτου δεν είναι σίγουρος. Ο Διογένης αναφέρει ότι είναι ή ο Βλόσωνος ή ο Ηράκωντος, στο ΣΟΥΪΔΑ πάλι αναφέρετε ότι ήταν «γιος του Βλόσωνος ή του Βαύτωρος(κατ’ άλλους του Ηρακίνος)» ia, Ο Κλήμης στο Στρωματείς (Ι 65) αναφέρετε με σιγουριά πως ήταν ο Βλύσωνος. Νομίζω ότι ο Κλήμης είχε δίκαιο.
Ο Ηράκλειτος είχε γεννηθεί στην Έφεσο στην Μ.Ασία. «Ο Δημήτριος λέει στους «Ομωνύμου
ς» ότι αντιμετώπισε περιφρονητικά και τους αθηναίους , αν και αυτοί τον εκτιμούσαν πάρα πολύ, και ότι, παρόλο που οι Έφεσιοι δεν τον υπολόγιζαν , εκείνος προτιμούσε την πατρίδα του.» Διογένης Λαέρτιος ΙΧ-15. Ακόμα και όταν τον κάλεσε ο Δαρείος στην Περσία αρνήθηκε να πάει(ΚΛΗΜΗΣ, Στρωματείς Ι 65)
Ο Σωτίων πάντως αναφέρει ότι μερικοί του είπαν πως παρακολούθησε μαθήματα του Ξενοφάνη. Πάλι εδώ έχουμε αντίφαση διότι στο ΣΟΥΪΔΑ(ia) αναφέρετε πως «δεν μαθήτευσε κοντά σε κανένα φιλόσοφο[..]Κάποιοι αναφέρουν ότι παρακολούθησε μαθήματα του Ξενοφάνη και του Ίαππασου του Πυθαγόρειου»(;) .
Στο τέλος έγινε μισάνθρωπος , ζούσε στα βουνά και έτρωγε στην φύση. Τρώγοντας φυτά από τι φαίνεται έπαθε υδρωπικία. Πήγε στους Γιατρούς και τους ρωτούσε ,αινιγματικά αν μπορούν μετά από βροχερό νερό να φέρουν ξηρασία(Ακόμα και αυτήν την δύσκολη στιγμή , αυτός επέμενε να μιλάει αινιγματικά). Βέβαια οι γιατροί δεν καταλάβαιναν. Στο τέλος πήγε και χώθηκε κάτω από βουστάσιο, «ελπίζοντας ότι με την ζεστασιά της κοπριάς θα εξατμίζο
νταν τα υγρά. Ούτε όμως έτσι κατάφερε τίποτα και πέθανε σε ηλικία εξήντα χρόνων.» Διογένης Λαέρτιος ΙΧ -3.Ποιο μετά ο Διογένης Λαέρτιος μας πληροφορεί ότι ο Έρμιππος λέει για τον Ηράκλειτο ότι είπε στους γιατρούς αν κάποιος μπορεί να αδειάσει τα έντερα και να αφαιρέσει το υγρό. Όταν πήρε αρνητική απάντηση, πήγε στον Ήλιο ξάπλωσε και είπε στους δούλους να τον σκεπάσουν με κοπριά και σε αυτήν την κατάσταση πέθανε και θαυτικέ στην αγορά(Διογένης Λαέρτιος ΙΧ -4) . Ο Αρίστωνπάλι στο «Περί Ηρακλείτου» αναφέρει ότι θεραπεύτηκε από την υδρωπικία αλλά πέθανε από άλλη αρρώστια και το ίδιο αναφέρει και ο Ιππόβοτος. Μια άλλη εκδοχή που αναφέρει ο Νεάνθης ο Κυζικηνός είναι, ότι επειδή δεν μπορούσε να βγάλει από πάνω του τα κοπριά έγινε αγνώριστος την άλλη μέρα και τον έφαγαν τα σκυλιά. (Διογένης Λαέρτιος ΙΧ -4)Κάτι παρόμοιο γράφετε και στο ΣΟΥΪΔΑ ότι αρρώστησε από υδρωπικία και δεν δέχτηκε να τον θεραπεύουν οι γιατροί . Πήγε και αλείφτηκε με κοπριά και έκατσε να στεγνώσει στον ήλιο. Και όπως ήταν ξαπλωμένος πήγαν τα σκυλιά και τον κομμάτιασαν. «άλλοι λένε ότι χώθηκε μέσα στην άμμο και πέθανε»(ενθ.ανωτερ).Πέθανε σε ηλικία 60 χρονών όπως μας λέει ο Διογένης.
Γεγονότα
Οι Εφέσιοι του είχαν πει να νομοθετήσει , αυτός τους περιφρόνησε επειδή είχε επικρατήσει φαύλο πολίτευμα. Όταν οι κάτοικοι τον βρήκαν στο ναό της Αρτέμιδος να παίζει με τα παιδία αστράγαλους τους είπε ο Ηράκλειτος «Γιατί απορείτε, άθλιοι; Μήπως δεν είναι προτιμότερο να παίζω παρά να ασχολούμαι με την πολιτεία σας;»(Διογένης Λαέρτιος ΙΧ 3)
Όταν οι συμπολίτες του , του ζήτησαν να εκφράσει γνώμη για την ομόνοια, ανέβηκε στο βήμα, πήρε ένα , κύπελλο με κρύο νερό, πασπάλισε μέσα κρίθινο αλεύρι , το ανακάτεψε με φλισκούνι, το ήπιε κι έφυγε , δείχνοντάς τους έτσι πως το ν’ αρκούνται σε αυτό που τους έδωσε η τύχη και το να μη χρειάζονται πολυτέλειες διατηρεί τις πόλεις σε ειρήνη και ομόνοια.(Πλούταρχος, Περί αδολεσχίας 17 σελ. 5ΙΙb)
Και όταν κάποτε ρωτήθηκε γιατί μένει σιωπηλός, απάντησε «Για να μιλάτε εσείς»(Διογένης Λαέρτιος ΙΧ 12). Επίσης όταν ήταν νέος έλεγε πως δεν ξέρει τίποτα και όταν μεγάλωσε έλεγε ότι ήξερε τα πάντα(Διογένης Λαέρτιος ΙΧ 5)
Ήταν πράγματι σκοτεινός φιλόσοφος;
Η φήμη του Ηράκλειτου στην αρχαιότητα ως σκοτεινού είναι καθολική. Του άρεσε πολύ να μιλάει με αλληγορίες και αινίγματα και αυτό οδήγησε τον κόσμο να τον ονομάσει σκοτεινό. Αλλά τη εννοούμε όταν τον λέμε σκοτεινός; Δεν ξέρω πως το αντιλαμβάνεται ο καθένας μας , καθότι η λέξη «σκοτεινός» είναι αρκετά υποκειμενική , αλλά αναφερόταν ως σκοτεινός από τους αρχαίους γιατί κανείς δεν μπορούσε εύκολα να τον καταλάβει. Ακόμα και το έργο του φαίνετε να είναι πολύ σκοτεινό γιατί μεν δε, δεν έχει στίξεις και δε ο Ηράκλειτος το έγραψε έτσι ώστε να μην το καταλαβαίνουν «οι πολλοί». Ο Κόττα είχε πει ίσως εύστοχα (στον διάλογο του Κικέρωνα) ότι πολλές φορές ο Ηράκλειτος έκρυβε τη σκέψη του.
Στην ερώτηση για το εάν «είναι πράγματι σκοτεινός;».Απαντάω ως εξής :Ναι! Είναι σκοτεινός για αυτούς που ζουν στην προσωπική τους πραγματικότητα .Όχι! είναι Ήλιος λαμπρός για αυτούς που ζουν σε μια κοινή πραγματικότητα.
Το συγγραφικό του έργο
«Μη διαβάζεις γρήγορα το βιβλίο του Ηράκλειτου
του Εφέσιου - είναι πολύ δύσκολο μονοπάτι.
Είναι σα νύχτα κι άφωτο σκοτάδι.
Αν όμως κάποιος μύστης σ’ οδηγήσει
Είναι πιο λαμπερό κι από τον φωτεινό ήλιο»
Ίαμβος Σκυνθίνος
Στα δικά μας χέρια δεν έχει φτάσει κανένα βιβλίο, ωστόσο η πηγές αναφέρουν ότι έγραψε ένα.«Ο Κρότων γράφει στο σύγγραμμα του «Κατακολυμβητής» πως το βιβλίο το έφερε πρώτη φορά στην Ελλάδα κάποιος Κράτης»(Ο Διογένης Λαέρτιος IX 12). Ο Λαέρτιος(IX 5) αναφέρει σαν ονομασία του βιβλίο το «Περί φύσεως» αλλά πιο μετά στο 12 αναφέρει ότι «άλλοι βάζουν τον τίτλο «Μούσαι», άλλοι «Περι Φύσεως» ενώ ο Διόδοτος το αποκαλεί «Ακριβή οδηγό για την καθοδήγηση του βίου». Άλλοι το λένε γνώμονα συμπεριφοράς, ενιαία διάταξη των πάντων.[..15 ΙΧ΄..]ο Διόδοτος, που λέει ότι ο το σύγγραμμα δεν αφορά τη φύση, αλλά την πολιτεία, και ότι τα σχετικά με τη φύση χρησιμοποιούνται ως παράδειγμα».
Σύγχρονος Kirk είναι πολύ επιφυλακτικότερος για το τη εννοούσαν με την λέξη βιβλίο (σελ.7): «Διακινδυνευώ την υπόθεση, ότι ο Ηράκλειτος δεν έγραψε βιβλίο, με τη δική μας έννοια της λέξης. Τα αποσπάσματα , ή πολλά από αυτά , έχουν την εμφάνιση απομονωμένων ρήσεων ή «γνωμών». Πολλά από τα συνδετικά μόρια που περιέχουν, ανήκουν σε μεταγενέστερες πηγές. Στη διάρκεια της ζωής του, ή ίσως λίγο μετά, έγινε μια συλλογή αυτών των ρήσεων , μάλλον από μαθητή του. Αυτό ήταν το βιβλίο: αρχικά ρήσεις του Ηράκλειτου ήταν προφορικές , κι έτσι παρετέθησαν σε μια μορφή που εύκολα μπορείς να απομνημονεύσεις»
Ο Αριστοτέλης αναγράφει ότι το έργο του Ηράκλειτου είναι ασαφές επειδή δεν έχει στίξεις και φέρει το εξής παράδειγμα «Λέει δηλαδή[ο Ηράκλειτος]: «Τον λόγον αυτό που υπάρχει πάντα οι άνθρωποι δεν τον κατανοούν»: πράγματι , είναι αβέβαιο με ποιο από τα δύο πρέπει να χωρίσουμε με τη στίξη το πάντα»Ρητορική Γ 5,1476bII.Κάτι παρόμοιο αναφέρεται και στο Δημητριος,192 όπου λέγει ότι στο έργο του Ηράκλειτου υπάρχει αταξία και ασάφεια «που τα κάνει σκοτεινά η έλλειψη στίξης». .Ο Διογένης μας διασώζει επίσης στο ΙΧ 15 ότι με το σύγγραμμα του Ηράκλειτου ασχολήθηκαν πάρα πολύ «ο Αντισθένης, ο Ηρακελίδης από τον πόντο, ο Κλεάνθης , ο στωικός Σφαίρος, επίσης ο Παυσανίας που επονομάστηκε «Ηρακλειτιστής», ο Νικομήδης και ο Διονύσιος». «Οι σχολιαστές του βιβλίου του είναι πολυάριθμοι» Αρτέμιδος ΙΧ15
Η κοσμοθεωρία του Ηράκλειτου
Από το βιβλίο του Ηράκλειτου μας έχουν σωθεί 141 αποσπάσματα από τα οποία τα 15 θεωρούνται αμφίβολα ή νόθα. Όλα τα αποσπάσματα που υπάρχουν τα έχουν συμμαζέψει και περιλάβει οιDiels και Kranz στο γνωστό τους έργο Die Fragmente derVorsokratiker. Το ειρωνικό ύφος και η αινιγματικότητα του Ηράκλειτου σε κάθε απόσπασμα δυσκολεύον την κατανόηση του ακριβής νοήματος του κειμένου. Ο όγκος όλων αυτών που έχουν γραφεί , στην προσπάθεια ερμηνείας των αποσπασμάτων, μετά τον 19 αιώνα , θα κάνει πολύ καιρό να αφομοιωθεί. Ακόμα και για να μεταφράσεις το αρχαίο κείμενο στα νεοελληνικά σημαίνει ότι έχεις πάρει θέση στην ερμηνεία του αποσπάσματος.
Όλοι μας γνωρίζουμε την φράση «τα πάντα ρει» του Ηράκλειτου όπου με μια πρόταση 3 λέξεων, μιλάει για όλα . Σε ένα άλλο απόσπασμα γίνεται ακόμα και πιο συγκεκριμένος: «Δεν μπορεί να μπει κανείς δυο φορές στο ίδιο ποτάμι ούτε ν’ αγγίξει δύο φορές μια θνητή ουσία στην ίδια κατάσταση[..]» Α 91. Μέχρι τώρα όλα καλά , αλλά ποιος θα μου εξήγηση τη εννοεί όταν μας λέει «Στα ίδια ποτάμια μπαίνουμε και δεν μπαίνουμε, είμαστε και δεν είμαστε.» Α 49α Δεν μοιάζει σαν να έρχεται σε αντίφαση με αυτά που έλεγε πριν; Τα συμπεράσματα δικά σας…
Το «πολιτικό φρόνημα» του Ηράκλειτου φαίνεται πως ήταν η ατομική δικτατορία. Έδειχνε μεγάλη απάθεια προς το πλήθος, την μάζα και δεν τους έδινε καμία αξία. Αυτό φαίνετε πρώτον από την στάση ζωή του που περιγράψαμε πιο πάνω και δεύτερον και από το εξής απόσπασμα «Τους ανήλικους Εφέσιους αξίζει να τους κρεμάσει κανείς όλους και ν’ αφήσει την πόλη στους ανήλικους , γιατί εξόρισαν τον Ερμόδωρο , τον πιο χρήσιμο απ’ όλους τους λέγοντας: ας μην υπάρχει αναμεσά μας κανείς πάρα πολύ χρήσιμος. Ειδεμή , ας πάει να ζήσει αλλού μ’ άλλους ανθρώπους» Α 121. Σε αντίθεση με το πλήθος έλεγε πως «Για μένα ο ένας ισοδυναμεί με χιλιάδες , αν είναι άριστος» Α 49 και ότι «Νόμος είναι και το ν’ ακολουθεί κανείς τη γνώμη του ενός»Α 33. Επίσης τόνιζε ότι «Ο λαός πρέπει να μάχεται για τους νόμους όπως για τα τείχη του»Α 44
Επίσης γνωστή είναι η άποψη του για τον πόλεμο: «Ο πόλεμος είναι πατηρ των πάντων και των πάντων Βασιλιάς. Κι άλλους τους αναδείχνει θεούς κι άλλους ανθρώπους, άλλους τους κάνει δούλους κι άλλους ελεύθερους»Α 53. Σύμφωνα με τον Ηράκλειτο στα πάντα βασιλεύει ο πόλεμος και «Πρέπει να γνωρίζουμε ότι ο πόλεμος έχει καθολικό χαρακτήρα και ότι η δικαιοσύνη είναι πάλη , και ότι τα πάντα γίνονται με την πάλη και με τρόπο αναγκαίο» Α 79 . Σύμφωνα με τον Ηράκλειτο , λοιπόν, χωρίς πόλεμο και χωρίς πάλη δεν δικαιούμαστε την δικαιοσύνη και «Όσους σκοτώνονται στη μάχη τους τιμούν οι θεοί και οι άνθρωποι» Α 24 γιατί «Αυτοί που πεθαίνουν για υψηλότερους σκοπούς παίρνουν μεγαλύτερες αμοιβές»Α 25
Διαβάζοντας το ότι «Το ήθος για τον άνθρωπο είναι ο προστάτης θεός του» Α 119 μάλλον ήθελε να έκφραση την Νέμεσις και στο ότι οι σωστοί και ηθικοί άνθρωποι τα πάνε καλά στην ζωή τους διότι έχουν «ο προστάτη θεό». Ωστόσο στο γιατί δεν είναι φανερός ο προστάτης ίσος να απαντάει το εξής απόσπασμα «Η φύση αγαπάει να κρύβει τον εαυτό της»Α 123… ίσος;;
Σας έχω πει , το “μίσος” που έτρεφε ενάντιας στην μάζα για το “μίσος” πού έτρεφε ενάντια στους βλάκες και τους κοιμισμένους σας είπα; «Ο βλάκας χάνει το θάρρος του μπροστά σε κάθε σειρά σκέψεων» Α 87. Ο Ήρακλειτος πίστευε ότι «Για τους ξύπνητούς ο κόσμος είναι ένας και κοινός, ενώ ο καθένας από τους κοιμισμένους καταφεύγει στον δικό του κόσμο» Α 89. Δηλαδή ότι όπως όταν κοιμάσε αυτά που ζείς δεν τα ζει κανένας άλλος , έτσι σημβένει και με αυτούς που δεν έχουν καταλάβει «Τον αληθινό λόγο»(;) ενώ για αυτούς που είναι ξύπνιοι ζουν στην ίδια πραγματικότητα«Όσοι δεν μπορούν να κατανοήσουν (τον αληθινό λόγο), όταν τον ακούν μοιάζουν με κουφούς. Για αυτούς μαρτυρεί το ρητό: “παρόντες απόντες”»Α 34 και όλους αυτούς τους κατηγορεί επειδή «Τους κοιμισμένους (τους ονομάζει ο Ηράκλειτος) εργάτες και συνεργούς όσων συμβαίνουν στο κάτων κόσμο»Α 75
Αναρτήσεις
