Η ΑΤΡΑΠΟΣ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ

Σ'ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στη "Liberation", ο Γάλλος φιλόσοφος Φρανσουά Νταγκονιέ υποστηρίζει ότι η αρχαία Ελληνική σοφία, ειδικά εκείνη των Επικούρειων και των Στωικών, δε μπορεί να βοηθήσει το σύγχρονο άνθρωπο στην αναζήτηση της ευτυχίας διότι τάχα:

A)δεν είναι προσιτή παρά μόνο στους σοφούς ή τουλάχιστον σε αυτούς, που μπορούν να κατανοήσουν τους νόμους του σύμπαντος!

B)η λύση της μας συμφιλιώνει μοιρολατρικά με τη δυστυχία!

Στη συνέχεια αναφέρεται στην κατάρριψη του ουτοπιστικού ιδεώδους της συναινετικής κοινωνίας των πολιτών του 18ου αιώνα, κάτω από την κυριαρχία της αστικής τάξης, καθώς και στην απομυθοποίηση του σοσιαλιστικού ιδεώδους της ευτυχίας. Σύμφωνα με τον Νταγκονιέ η έννοια της ευτυχίας, όχι μόνο έχει χάσει τη γοητεία της σήμερα, αλλά ο πολίτης έχει μάθει να δυσπιστεί σε κάθε αναφορά της, αφού το "όνειρο της ευτυχίας" χρησίμευσε σαν λάβαρο οπισθοδρομικών ιδεολογιών. Καταλήγοντας, ο Γάλλος διανοητής υποστηρίζει ότι πρέπει να μετατοπίσουμε το "απατηλό πρόβλημα της ευτυχίας", να το αφαιρέσουμε από τον ηθικολόγο για να το αναθέσουμε στην κοινωνιο-πολιτική (sociopolitique), που εντοπίζοντας τις παγκόσμιες ανισορροπίες θα αναζητήσει δυνατές λύσεις που θα μειώσουν τις κραυγαλέες ανισότητες και θα περιορίσουν την αθλιότητα ...;

Οι απόψεις αυτές του Νταγκονιέ είναι πιστή αντανάκλαση του αδιεξόδου στο οποίο έχει περιέλθει η σύγχρονη φιλοσοφική σκέψη, ακολουθώντας τη γενικότερη αναθεώρηση των αξιών, ενός πολιτισμού σε κρίσιμη καμπή.Ενώ υποτίθεται ότι διαφωνεί με τη μοιρολατρική στάση, εντούτοις, αποστερεί το άτομο από την ευθύνη της προσωπικής του ευτυχίας, για να την εναποθέσει, "ρεαλιστικά", σε κάποιους φαντοματικούς, τεχνοκρατικούς, κοινωνιο-πολιτικούς φορείς! Δε μας ξαφνιάζει αυτή η στάση, αν θυμηθούμε τα λόγια του Φ.Νίτσε, μέσα από το στόμα του "Ζαρατούστρα":

"Όλοι εσείς διάσημοι φιλόσοφοι, έχετε υπηρετήσει τους ανθρώπους και τις ανθρώπινες δεισιδαιμονίες, δεν έχετε υπηρετήσει την αλήθεια.Και γι'αυτόν ακριβώς το λόγο σας έχουν πληρώσει με σεβασμό".

Η σύγχρονη φιλοσοφία μοιάζει να έχει χάσει το πνεύμα της και μαζί με αυτό και τον βαθύτερο προορισμό της, που είναι η αποκάλυψη της Αλήθειας και ο φωτισμός της πορείας του ανθρώπου προς την αυτογνωσία, την αυτοεκπλήρωση και την ευδαιμονία.

Η φιλοσοφία δεν είναι πια Σοφία, από τη στιγμή που δε σφυρηλατείται από την εμπειρία, αλλά μετατρέπεται σε παιχνίδι του νου, σε διανοητική γυμναστική. Δεν είναι πλέον ένας δρόμος για να βρούμε την Αγάπη, την Ομορφιά και την Ευτυχία. Είναι απλά ένα σύστημα, συχνά δυσνόητο, από άδειες λέξεις.Όχι μόνο δε συμπαραστέκεται στην αναζήτηση της πολυπόθητης ευτυχίας, αλλά με τον όγκο της "αυθεντίας"της, συσκοτίζει το μονοπάτι και εμποδίζει τους ανθρώπους να ανακαλύψουν το μυστήριο μέσα τους.

Ένας από τους τους σπουδαιότερους μεταπολεμικούς στοχαστές, ο Ρουμάνος φιλόσοφος Ε.Μ.Σιοράν κάνει μια πολύ ειλικρινή αυτοκριτική: " Οι άλλοι δεν έχουν την αίσθηση ότι είναι τσαρλατάνοι και είναι. Εγώ είμαι όσο κι εκείνοι, αλλά το γνωρίζω και γι'αυτό υποφέρω".

Η φιλοσοφία πρέπει, κατά τον Επίκουρο, να ασχολείται με ζητήματα που έχουν άμεση σχέση με της ανάγκες της ζωής.Ακόμη και στην εποχή του, πολλοί στοχαστές χασομερούσαν με περιθωριακά ζητήματα, με άγονες συζητήσεις και με διαλεχτικά πλάσματα που έδιναν την εντύπωση υψηλής σοφίας.

Ίσως μια αγνή καρδιά και ένας απλός νους είναι πιο κοντά στην αλήθεια και στο βαθύτερο νόημα της διδασκαλίας των αρχαίων Σοφών, απ'ότι πολλοί επαγγελματίες της διανόησης."Εξομολογούμαι σοι, πάτερ, Κύριε του ουρανού και της γης, ότι απέκρυψας ταύτα από σοφών και συνετών και απεκάλυψaς αυτά νηπίοις" Κατά Λουκά 10:21

Οι θεωρίες για την ευτυχία είναι συνήθως δύο ειδών. Είναι αυτές που μας λένε πως να γίνουμε ευτυχισμένοι αλλάζοντας τις εξωτερικές συνθήκες της ζωής και αυτές που στηρίζονται στη αλλαγή του εαυτού μας. Υπάρχουν πολλές συνταγές, άλλες κομψές και άλλες τελείως ανόητες, που δίνουν πρακτικές οδηγίες για την επίτευξη του επιθυμητού αποτελέσματος. Ο Νταγκονιέ, παρακάμπτοντας με ελαφρότητα την ατομική στάση ζωής, επικεντρώνεται αποκλειστικά στην κοινωνική διάσταση. "Ρεαλιστικά", το μόνο που μπορούμε να αναμένουμε, κατά το Γάλλο φιλόσοφο, είναι να μειωθούν κάπως τα δεινά που δοκιμάζουν την ανθρωπότητα σε συλλογικό επίπεδο. Η ευτυχία σαν θετικό ατομικό βίωμα συναντάται πλέον μόνο στα όνειρα των αφελών!

Στο κοινωνικό επίπεδο, ο εσχατολογικός μύθος της επίγειας ευτυχίας οδηγεί σε άγονες ονειροπολήσεις ή εκφυλίζεται σε δογματικό φανατισμό.Η άρνηση όμως του μύθου ενός λαμπρού μέλλοντος δε μας οδηγεί αυτόματα στην άρνηση της "ρεαλιστικής ουτοπίας", κατά τον Εντγκάρ Μορέν, και της ελπίδας για μια ουσιαστική μεταβολή στην κοινωνία μας."Χωρίς ένα ιδανικό πρότυπο,χωρίς τη βούληση να σχεδιάσουμε το μέλλον, υποτασσόμαστε άνευ όρων στην κυριαρχία της παγκόσμιας αγοράς." Ο πολίτης οφείλει να αγωνίζεται για τη βελτίωση του βιοτικού του επιπέδου, γνωρίζοντας όμως ότι"ουκ επ'άρτω μόνο ζήσεται άνθρωπος".

Στο ψυχολογικό επίπεδο, η ευτυχία και η δυστυχία είναι πλευρές του ίδιου νομίσματος.Κάθε προσπάθεια διαχωρισμού τους είναι μάταιη και οδηγεί αναπόφευκτα σε περισσότερη δυστυχία. Η δυστυχία, κατά παράδοξο τρόπο, δημιουργεί τις συνθήκες μέσα από τις οποίες μπορούμε να αισθανθούμε ευτυχία. Μόνο ο φυλακισμένος ξέρει τι θα πεί ελευθερία, ενώ ο άρρωστος εκτιμά πλήρως την υγεία ...;.Η "ευ-δυστυχία" είναι λοιπόν κάτι το πολύ εύθραυστο και υποκειμενικό.

Στο ανώτερο πνευματικό επίπεδο, ο στόχος δεν είναι η ευτυχία, αλλά η ευδαιμονία (μακαριότητα), που βρίσκεται πέρα από κάθε δυισμό και είναι νηφάλια, ήρεμη, δροσερή.

Είναι έκσταση χωρίς καμιά αναστάτωση. Από τη στιγμή που κατακτήσει κανείς αυτή την κατάσταση, διαλύεται κάθε εσωτερική αναταραχή ("λύεται πας ο της ψυχής χειμών",κατά τον Επίκουρο). " Αληθινά αισθανόμαστε (πιεστική) την ανάγκη για ηδονή,ότανυποφέρουμε από την έλλειψη αυτής της πληρότητας ...;Η τύχη για τον σοφό δεν είναι μια θεότης, όπως για τις μάζες και δεν δίνει κανένα καλό ή κακό καθαριστικό για την μακάρια ζωή.Γι'αυτό είναι προτιμότερο να είσαι άτυχος, αλλά σοφός (ευλογίστως ατυχείν), παρά τυχερός και ανόητος (αλογίστως ευτυχείν)."

Η ευδαιμονία ως προορισμός και μοίρα του ανθρώπου, σημαίνει ταυτόχρονα ένωση με το Θείο ή με την Κοσμική Ενέργεια, ή με τους όρους της Ανατολής: αρμονία με το Ταο, την Μόκσα ή τη Νιρβάνα. "Ο άνθρωπος που έχει κατακτήσει την αταραξία ζει σαν Θεός μεταξύ των ανθρώπων"(Επίκουρος:Επιστολή προς Μενοικέα)

Αυτή η υπέρτατη τάξη ευτυχίας δεν είναι το αποτέλεσμα δράσης, αλλά μάλλον του "ανοίγματος" σ'αυτήν. Όπως έλεγε ο Καζαντζάκης : "Δεν υπάρχουν δρόμοι προς τον Θεό, μονάχα γκρεμός.Πήδα μέσα του!" Η δράση έγκειται περισσότερο στην άρση των εμποδίων για την αποκάλυψή της. Σύμφωνα με τις μεγάλες αρχαίες φιλοσοφικές παραδόσεις, η δυστυχία του ανθρώπου πηγάζει από την υπαρξιακή αγωνία που συνοδεύει την αίσθηση της απομόνωσής του από τη "ζωή" και την "πραγματικότητα" στο σύνολό της. Από την άλλη, η μακαριότητα (αίσθηση αρμονίας, πληρότητας και ολοκλήρωσης) συνοδεύει τη συνειδητοποίηση ότι το αίσθημα της απομόνωσης είναι ψευδαίσθηση. Ο Έριχ Φρομ αναρωτιόταν αν η ψυχασθένεια, η αυτοκτονία, ο αλκοολισμός και τα ναρκωτικά δεν είναι παθολογικοί δρόμοι φυγής από μιά αφόρητη κατάσταση, που δεν κατορθώνει να ικανοποιήσει τις ουσιαστικές ανθρώπινες ανάγκες για ενότητα, δημιουργία, υπέρβαση, νόημα-προσανατολισμό, ρίζωμα, ταυτότητα, αυτοπραγμάτωση. Η επιθυμία για "επιστροφή στο σπίτι" δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται μονόπλευρα σαν παλινδρόμηση ή επιθυμία για επιστροφή στη μήτρα, αλλά σαν ένα δυνάμει προοδευτικό φαινόμενο συμφιλίωσης και εναρμόνισης με τη Φύση και με την ίδια την πνευματική μας υπόσταση. Στην ουσία, ακόμη και αυτός που θεωρεί τον εαυτό του ξέχωρο και εξατομικευμένο, είναι ριζωμένος στην οικουμενική και αδιαίρετη Αλήθεια, που εκδηλώνεται στο κάθε τι. Η ευδαιμονία λοιπόν, βρίσκεται στην ανεπιφύλακτη και αβίαστη αποδοχή αυτού που είμαστε και όχι στις άκαρπες προσπάθειες να γίνουμε κάτι άλλο. Η αληθινή αποδοχή του εαυτού κρύβει κάποιο μυστήριο, αφού όπως έλεγαν οι Πυθαγόρειοι: "η γνώση του εαυτού σε οδηγεί στη γνώση του κόσμου και των Θεών".

Η αποδοχή της Ζωής, η παραίτηση από το άσκοπο κυνηγητό της ευτυχίας και η εγκατάλειψη στην Κοσμική Θέληση, δε σημαίνουν αυτόματα αδράνεια, μοιρολατρία και παθητικό συμβιβασμό με τη δυστυχία. Αντίθετα μάλιστα! Ο ολοκληρωμένος άνθρωπος εκπληρώνει συνεπέστερα όλες του τις υποχρεώσεις και διαδραματίζει καλύτερα τον κοινωνικό του ρόλο, συμβάλλοντας στη βελτίωση των εξωτερικών συνθηκών. Εσωτερικά όμως παραμένει "παρατηρητής",διατηρώντας την ηρεμία και την αρμονία, μέσα στο θόρυβο και τη σύγχυση της καθημερινότητας. Η λύτρωση από τη δυστυχία, λοιπόν, δεν απορρέει από την άρνηση των εγκοσμίων, αλλά από την εγκατάλειψη της ταύτισης-προσκόλλησης. Είναι η απάρνηση των ονειρικών προβολών της επιθυμίας, για να αγκαλιάσουμε αυτό που είναι εδώ και τώρα. Αυτή την αλχημιστική σύνθεση των "αντιθέτων" εκφράζει παραστατικά ο "Ζορμπάς ο Βούδας", που αντιπροσωπεύει το μοντέλο του καινούργιου ανθρώπου κατά τον Οsho.

Η συνειδητοποίηση του Εσωτερικού Πυρήνα της Ύπαρξης, μας χαρίζει μια ανεξάντλητη πηγή ευεξίας και ζωντάνιας, που δε μας εγκαταλείπει ούτε στις πιο δύσκολες στιγμές.