ΕΠΙΛΕΚΤΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ... Η λεπίδα του Όκκαμ " Pluralitas non est ponenda sine neccesitate " ή " η πολλαπλότητα δεν πρέπει να προϋποτεθεί χωρίς ανάγκη". Τα λόγια αυτά ανήκουν στον μεσαιωνικό Άγγλο φιλόσοφο και Φραγκισκανό μοναχό Γουλιέλμο του Όκκαμ ( ca. 1285-1349). Όπως και πολλοί Φραγκισκανοί, έτσι και ο Γουλιέλμος ήταν μινιμαλιστής στη ζωή του, έχοντας σα πρότυπο μια ζωή μέσα στη φτώχια. Ο Γουλιέλμος αφορίστηκε από τον Πάπα Ιωάννη ΧΧΙΙ. Απάντησε με το να γράψει μια πραγματεία καταδεικνύοντας ότι ο Πάπας Ιωάννης ήταν αιρετικός. Αυτό που είναι γνωστό σαν Λεπίδα του Όκκαμ (ή Ξυράφι του Όκκαμ) ήταν μια κοινή αρχή της μεσαιωνικής φιλοσοφίας και δεν προήλθε από τον Γουλιέλμο, αλλά επειδή τη χρησιμοποιούσε συχνά, το όνομα του συνδέθηκε ανεξίτηλα μαζί της. Είναι μάλλον απίθανο να εκτιμούσε ο Γουλιέλμος αυτά που έχουμε κάνει μερικοί στο όνομα του. Για παράδειγμα, οι άθεοι συχνά εφαρμόζουν τη Λεπίδα του Όκκαμ για να υποστηρίξουν τη μη-ύπαρξη του Θεού λέγοντας πως ο Θεός είναι μια περιττή υπόθεση. Μπορούμε να εξηγήσουμε τα πάντα χωρίς να υποθέτουμε το επιπλέον μεταφυσικό βάρος ενός Θείου Όντος. Ο Γουλιέλμος χρησιμοποίησε την αρχή της περιττής πολλαπλότητας σε αντιπαραθέσεις πάνω στο μεσαιωνικό αντίστοιχο του Ψ. Για παράδειγμα, στο Τόμο ΙΙ του βιβλίου του Commentary on the Sentences (σ.τ.μτφ:το Sentences, που σημαίνει Προτάσεις, είναι ένα βιβλίο του μεσαιωνικού φιλοσόφου Peter Abelard. Συνεπώς το Commentary on the Sentences είναι ο σχολιασμός του Γουλιέλμου πάνω στο βιβλίο του Abelard) στοχάζεται βαθέως πάνω στην ερώτηση για το "αν υπάρχουν λιγότερα είδη ανώτερων αγγέλων απ' ότι κατώτερων". Εφαρμόζοντας την αρχή ότι "η πολλαπλότητα δεν πρέπει να προϋποτεθεί χωρίς ανάγκη", απαντάει καταφατικά. Αναφέρει επίσης την ιδέα του Αριστοτέλη ότι "όσο πιο τέλεια είναι μια φύση, τόσο λιγότερα μέσα χρειάζεται για τη λειτουργία της". Η αρχή έχει χρησιμοποιηθεί από άθεους για να απορρίψουν την υπόθεση του Θεού-δημιουργού υπέρ της φυσικής εξέλιξης: Αν ένας τέλειος Θεός είχε δημιουργήσει το Σύμπαν, τότε τόσο το Σύμπαν όσο και τα συστατικά του θα ήταν πιο απλά. Ο Γουλιέλμος δεν θα ενέκρινε. Υπηστήριξε όμως πως η φυσική θεολογία είναι αδύνατη. Η φυσική θεολογία χρησιμοποιεί μόνο τη λογική για να κατανοήσει το Θεό, εν αντιθέσει με την θεολογία εξ αποκαλύψεως που βασίζεται πάνω στις βιβλικές αποκαλύψεις. Σύμφωνα με τον Όκκαμ, η ιδέα του Θεού δεν μπορεί να προκύψει από την προφανή εμπειρία ή την προφανή λογική. Συνεπώς, το θεμέλιο όλης της θεολογίας είναι η πίστη. Πρέπει να σημειωθεί ότι αν και άλλοι μπορούν να εφαρμόσουν τη λεπίδα και να απορρίψουν ολόκληρο τον κόσμο των πνευμάτων, ο Όκκαμ δεν εφήρμοσε την αρχή της οικονομίας στα άρθρα της πίστης. Αν είχε κάνει κάτι τέτοιο θα μπορούσε να είχε γίνει ένας Σοκιανιστής όπως ο John Toland ( Christianity not Mysterious , 1696) και να "έκοβε" την Τριάδα σε Μονάδα και τη διπλή φύση του Χριστού σε μονή. Ο Γουλιέλμος ήταν καπως μινιμαλιστής στη φιλοσοφία, υποστηρίζοντας το νομιναλισμό έναντι του πιο δημοφιλούς ρεαλισμού. Υποστήριζε δηλαδή ότι οι Γενικές Έννοιες (universals) δεν υπάρχουν έξω από το μυαλό. Οι Γενικές Έννοιες απλά είναι ονόματα που χρησιμοποιούμε για ν'αναφερθούμε σε ομάδες ατόμων και στις ιδιότητες των ατόμων. Οι ρεαλιστές ισχυρίζονται ότι όχι μόνο υπάρχουν ξεχωριστά άτομα και οι ιδέες μας για τα άτομα αυτά, αλλά υπάρχουν και οι Γενικές Έννοιες. Ο Όκκαμ πίστευε πως αυτή η πολλαπλότητα ήταν υπερβολική. Δεν χρειαζόμαστε Γενικές Έννοιες για να εξηγήσουμε τα πάντα. Για τους νομιναλιστές και τους ρεαλιστές, υπάρχει ο Σωκράτης και η ιδέα (έννοια) του Σωκράτη. Για τους ρεαλιστές υπήρχαν τέτοιες πραγματικότητες όπως το θνητόν του Σωκράτη, το ζωώδες του Σωκράτη κλπ. Δηλαδή, οποιαδήποτε ιδιότητα μπορεί ν' αποδωθεί στο Σωκράτη, έχει μια αντίστοιχη "πραγματικότητα", μια "Γενική Έννοια" ή είδος,όπως το έλεγε ο Πλάτωνας. Μπορεί να λεχθεί πως ο Γουλιέλμος ήταν σκεπτικός γι' αυτή τη σφαίρα της πολλαπλότητας που ονομαζόταν η σφαίρα των Γενικών Εννοιών. Δεν είναι απαραίτητη για τη λογική, την επιστημολογία ή τη μεταφυσική, οπότε γιατί να προϋποθέσουμε μια μη αναγκαία πολλαπλότητα; Ο Πλάτωνας και οι ρεαλιστές μπορεί να έχουν δίκιο. Ίσως να υπάρχει μια σφαίρα ειδών, πραγματικοτήτων Γενικών Ιδεών που είναι αιώνια, αμετάβλητα πρότυπα κάθε ξεχωριστού αντικειμένου. Αλλά δεν χρειάζεται να προϋποθέσουμε μια τέτοια σφαίρα για να εξηγήσουμε τα αντικείμενα, τις ιδέες μας ή τη γνώση. Το Είδος του Πλάτωνα είναι περιττό και παραπανήσιο επιστημολογικό και μεταφυσικό φορτίο. Μπορούμε επίσης να πούμε ότι ο Επίσκοπος George Berkeley εφάρμοσε τη Λεπίδα του Όκκαμ για να απαλείψει την ουσία της ύλης σαν μια περιττή πολλαπλότητα. Σύμφωνα με τον Berkeley, χρειαζόμαστε μόνο τους νόες και τις ιδέες τους για να εξηγήσουμε τα πάντα. Ο Berkeley όμως, ήταν κάπως επιλεκτικός στη χρήση της Λεπίδας. Χρειαζόταν να προϋποθέσει το Θεό σαν το Νου που θ' άκουγε τον κρότο του δέντρου που πέφτει στο δάσος, όταν δεν είναι κανείς τριγύρω να τ' ακούσει. Όλα μπορούν να εξηγηθούν μόνο με τους νόες και τις ιδέες. Φυσικά αυτό οδηγεί στο σολιψισμό, την θεώρηση ότι υπάρχω μόνο εγώ και οι ιδέες μου, ή τουλάχιστον αυτά γνωρίζω ότι υπάρχουν. Από την άλλη, μπορεί να θεωρηθεί πως οι υλιστές εφαρμόζουν τη Λεπίδα για να απαλείψουν τους νόες συνολικά. Δεν χρειάζεται να προϋποθέσουμε την πολλαπλότητα των νόων και την πολλαπλότητα των εγκεφάλων. Η Λεπίδα του Όκκαμ ονομάζεται επίσης και ως η αρχή της οικονομίας. Σήμερα συχνά ερμηνεύεται σαν " όσο πιο απλή η εξήγηση, τόσο το καλύτερο" ή " μην πολλαπλασιάζεις τις υποθέσεις χωρίς να είναι ανάγκη". Όπως και να 'χει, η Λεπίδα του Όκκαμ είναι μια αρχή που χρησιμοποιείται συχνά πέρα από την οντολογία π.χ. από φιλοσόφους της επιστήμης για να διαλέξουν μεταξύ θεωριών που έχουν ίδια ερμηνευτική ικανότητα. Όταν προτάσσεις κάποιους λόγους για να ερμηνεύσεις κάτι, μην προϋποθέτεις περισσότερα απ΄ αυτά που χρειάζονται. Ο Φον Νταίνικεν μπορεί να έχει δίκιο: οι αρχαίοι άνθρωποι όντως μπορεί να διδάχθηκαν την τέχνη και την τεχνική από εξωγήινους, αλλά δεν χρειάζεται να προϋποθέσουμε τις επισκέψεις εξωγήινων για να εξηγήσουμε τα κατορθώματα των αρχαίων. Γιατί να προϋποθέσουμε περιττές πολλαπλότητες; Ή, όπως θα το έλεγαν και σήμερα, μην κάνετε περισσότερες υποθέσεις απ' αυτές που χρειάζεται. Μπορούμε να προϋποθέσουμε τον αιθέρα για να εξηγήσουμε τη δράση από απόσταση, αλλά δεν χρειαζόμαστε τον αιθέρα για την εξηγήσουμε, οπότε γιατί να υποθέσουμε έναν αιθέριο αιθέρα; Μπορεί να θεωρηθεί πως οι Oliver W. Holmes και Jerome Frank εφάρμοσαν τη Λεπίδα του Όκκαμ για να υποστηρίξουν ότι δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα όπως "Ο Νόμος". Υπάρχουν μόνο δικαστικές αποφάσεις· προσωπικές κρίσεις, το άθροισμα των οποίων μας δίνουν το νόμο. Για να μπερδέψουν τα πράγματα περισσότερο, αυτοί οι επιφανείς νομομαθείς ονόμασαν τη θεώρηση τους νομικό ρεαλισμό, αντι για νομικό νομιναλισμό. Επειδή η Λεπίδα του Όκκαμ ονομάζεται μερικές φορές και αρχή της οικονομίας, κάποιοι δημιουργιστές έχουν ισχυριστεί ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να υποστηρίξει το δημιουργισμό έναντι της εξέλιξης. Και εδώ που τα λέμε, το να έχεις το Θεό να έχει δημιουργήσει τα πάντα, είναι αρκετά πιο απλό από την εξέλιξη που είναι μια αρκετά πολύπλοκη διαδικασία. Αλλά η Λεπίδα του Όκκαμ δεν λέει ότι όσο πιο απλή είναι μια υπόθεση, τόσο καλύτερα. Αν το έλεγε, τότε η Λεπίδα του Όκκαμ θα ήταν μια στομωμένη λεπίδα για έναν αδαή λαό. Κάποιοι ακόμα, έχουν χρησιμοποιήσει τη Λεπίδα του Όκκαμ για να δικαιολογήσουν οικονομικές περικοπές, λέγοντας πως "οτιδήποτε μπορεί να γίνει με λιγότερα, γίνεται μάταια με περισσότερα". Αυτή η προσέγγιση μοιάζει να εφαρμόζει τη Λεπίδα στον εαυτό της, απαλείφοντας τη λέξη "υποθέσεις". Μπερδεύει επίσης τα πράγματα περισσότερο με το να συγχέει το "λιγότερα" με το "πιο ολιγάριθμα". Ο Όκκαμ ενδιαφερόταν για πιο ολιγάριθμες υποθέσεις, όχι για λιγότερα λεφτά. Η πρωτότυπη αρχή (αρχή της οικονομίας) φαίνεται να προέρχεται από την πίστη στην ιδέα ότι η απλότητα είναι η ίδια η τελειότητα. Αυτή φαίνεται να είναι μια μεταφυσική προκατάληψη που μοιραζόμαστε με τους μεσαιωνικούς και τους αρχαίους Έλληνες. Γιατί, όπως και με αυτούς, οι περισσότερες διαφωνίες μας δεν είναι για την αρχή αυτή καθ' αυτήν, αλλά για το τι θεωρείται ως αναγκαίο. Για τους υλιστές, οι δυιστές πολλαπλασιάζουν τις πολλαπλότητες περιττά. Για τους δυιστές, το να προϋποθέτουμε ένα σώμα αλλά και ένα πνεύμα-νου, φαίνεται αναγκαίο. Για τους άθεους, το να προϋποθέτουμε το Θεό και τον κόσμο του υπερφυσικού, είναι το να προϋποθέτουμε περιττές πολλαπλότητες. Για τους θεϊστές, το να προϋποθέτουμε το Θεό, είναι αναγκαίο. Και πάει λέγοντας. Για τον Φον Νταίνικεν, ίσως τα γεγονότα να τον οδηγούν στο να προϋποθέτει τους εξωγήινους. Για άλλους, αυτοί οι εξωγήινοι είναι περιττές πολλαπλότητες. Στο τέλος, η Λεπίδα του Όκκαμ ίσως να μη λέει τίποτε άλλο παρά ότι για τους άθεους ο Θεός δεν είναι αναγκαίος, αλλά ότι για τους θεϊστές αυτό δεν είναι αλήθεια. Αν είναι έτσι, η αρχή δεν είναι πολύ χρήσιμη. Από την άλλη, αν η Λεπίδα του Όκκαμ σημαίνει ότι όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με δυο εξηγήσεις, μια απίθανη και μια πιθανή, ένα λογικό άτομο θα διάλεγε την πιθανή, τότε η αρχή φαίνεται περιττή γιατί είναι προφανής. Αλλά αν η αρχή είναι πραγματικά μια μινιμαλιστική αρχή, τότε φαίνεται να υπονοεί ότι όσο πιο πολύ απλουστεύουμε τα πράγματα, τόσο το καλύτερο (σ.τ.μτφ.: η ακριβής αγγλική φράση αναφέρει το reductionism. Δηλαδή εννοεί ότι απλουστεύουμε τα πράγματα ανάγωντας τα σε κάτι πιο βασικό-στοιχειώδες, όχι σε κάτι πιο απλό). Αν ισχύει κάτι τέτοιο, τότε η αρχή της οικονομίας θα ήταν καλύτερο να λέγεται το Σιδεροπρίονο του Όκκαμ, μιας και η κύρια χρήση της φαίνεται να είναι για να ξεκαθαρίζει την οντολογία Επιχείρημα από την άγνοια Το Επιχείρημα από την άγνοια (argumentum ad ignorantiam) (ή και επίκληση στην άγνοια) είναι μια λογική πλάνη που προκύπτει όταν εκφέρουμε ένα επιχείρημα το οποίο είναι άσχετο με αυτό που θέλουμε να υποστηρίξουμε. Ειδικότερα, το Επιχείρημα από την Άγνοια αναφέρεται στο να ισχυρίζεται κάποιος ότι μια πρόταση είναι ορθή επειδή δεν έχει αποδειχθεί ότι είναι λάθος, ή ότι είναι λάθος επειδή δεν έχει αποδειχθεί ορθή. Η ισχύς μιας πρότασης εξαρτάται από τα δεδομένα που την στηρίζουν (ή αντικρούουν), όχι από την έλλειψη στοιχείων για την αντίθετη ή αντιφατική της πρόταση (Αντίθετες προτάσεις είναι αυτές που δεν μπορούν να είναι ταυτόχρονα αληθείς. Μπορούν όμως να είναι και οι δυο ταυτόχρονα ψευδείς.Οι " Ο Γιώργος ήταν στην Αθήνα την στιγμή της ληστείας" και " Ο Γιώργος ήταν στην Πάτρα την στιγμή της ληστείας" είναι δυο αντίθετες προτάσεις. "Ο Γιώργος ήταν στην Αθήνα την στιγμή της ληστείας" και " Ο Γιώργος δεν ήταν στην Αθήνα την στιγμή της ληστείας" είναι δυο αντιφατικές προτάσεις όπου μόνο η μια από τις δυο μπορεί να είναι αληθής. Μια πρόταση είναι ορθή αν η αντιφατική της είναι ψευδής, και αντίστροφα.)(σ.τ.μτφ.:Όταν δυο προτάσεις είναι αντιφατικές τότε λέμε ότι η μια είναι η άρνηση της άλλης.Στα μαθηματικά ορίζεται ένας τελεστής ο οποίος παράγει την άρνηση μιας πρότασης. Ο τελεστής αυτός είναι ο NOT. Έτσι αν έχουμε μια πρόταση Α="Το κουτί είναι κόκκινο", η άρνηση της, δηλαδή η αντιφατική της πρόταση είναι η NOT(Α)=ΟΧΙ("Το κουτί είναι κόκκινο").Δηλαδή το κουτί δεν είναι κόκκινο. Προφανώς ή είναι το κουτί κόκκινο ή δεν είναι.Δεν μπορούν να ισχύουν και οι δυο προτάσεις ταυτόχρονα.Σίγουρα όμως ισχύει η μια από τις δυο. Από την άλλη, οι προτάσεις Α="Το κουτί είναι κόκκινο" και Β="Το κουτί είναι πράσινο" είναι δυο αντίθετες προτάσεις. Δεν μπορούν να ισχύουν και οι δυο ταυτόχρονα, δηλαδή το κουτί δεν μπορεί να είναι και κόκκινο και πράσινο ταυτόχρονα, μπορούν όμως να είναι και οι δυο λάθος.Το κουτί μπορεί να είναι μαύρο!) Το γεγονός ότι δεν μπορεί να αποδειχθεί ότι το Σύμπαν δεν δημιουργήθηκε από μια ευφυή διάνοια δεν αποδεικνύει ότι δημιουργήθηκε από μια τέτοια διάνοια. Αντίθετα, το γεγονός ότι δεν μπορεί να αποδειχθεί ότι το Σύμπαν δημιουργήθηκε από μια ευφυή διάνοια δεν αποδεικνύει ότι δεν δημιουργήθηκε από μια τέτοια διάνοια. Το επιχείρημα απότην άγνοια μπορεί να γίνει πιο "σαγηνευτικό" όταν στηρίζεται πάνω σε ευσεβείς πόθουςμας. Για παράδειγμα, άνθρωποι που θέλουν να πιστέψουν στην αθανασία μπορεί να ρέπουν να πιστέψουν έναν τέτοιο ισχυρισμό ελλείψει στοιχείων για το αντίθετο.

Επίκληση στην αυθεντία

Η επίκληση στην αυθεντία είναι μια λογική πλάνη όπου κάποιος επικαλείται μια αυθεντία η οποία στην πραγματικότητα δεν είναι αυθεντία. Για παράδειγμα, το να επικαλεστεί κάποιος τον Einstein για να υποστηρίξει ένα επιχείρημα στη θρησκεία, είναι μια άσχετη επίκληση στην αυθεντία. Ο Einstein ήταν αυθεντία στη φυσική, όχι στη θρησκεία. Αν όμως ήταν ραββίνος, το να επικαλεστεί κανείς τον ραββίνο Einstein για να υποστηρίξει ότι υπάρχει Θεός, θα ήταν πάλι μια άσχετη επίκληση στην αυθεντία μιας και η θρησκεία είναι από τη φύση της ένα αμφιλεγόμενο θέμα. Όχι μόνο διαφωνούν οι αυθεντίες της θρησκείας πάνω σε θεμελιώδη θρησκευτικά ζητήματα, πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η ίδια η θρησκεία είναι λανθασμένη. Η επίκληση μη-ειδικών σαν να ήταν ειδικοί ή η επίκληση ειδικών σε αμφιλεγόμενα θέματα για την υποστήριξη μιας άποψης, είναι εξίσου άσχετες με την ορθότητα της άποψης αυτής.

Η άσχετη επίκληση στην αυθεντία είναι ένα είδος γενετικής πλάνης, το να κρίνει δηλαδή κάποιος την ορθότητα μιας πρότασης με βάση την προέλευσή της παρά με βάση τα επιχειρήματα υπέρ και κατά. Αν η πρόταση προέρχεται από κάποιο άτομο που αναγνωρίζεται σαν αυθεντία, τότε η πρόταση θεωρείται αληθής. Ακόμα και αυθεντίες όμως μπορεί να κάνουν λάθη.

Οι επικλήσεις στην αυθεντία δεν γίνονται περισσότερο σχετικές με το να επικαλείται κανείς πολλές, αντί μιας, αυθεντίες που πιστεύουν ότι κάτι είναι αληθινό. Αν οι αυθεντίες μιλούν για πράγματα έξω από το πεδίο ειδίκευσης τους ή αν το θέμα είναι αμφιλεγόμενο, τότε το να παραθέτει κανείς ένα κατεβατό με υποστηρικτές μιας άποψης, δεν κάνει τις επικλήσεις αυτές σχετικές. Σε οποιοδήποτε αμφιλεγόμενο θέμα είναι πολύ πιθανό να υπάρχουν εξίσου ικανές αυθεντίες που υποστηρίζουν διαφορετικές απόψεις. Αν αφμιλεγόμενοι ισχυρισμοί μπορούν να θεωρηθούν αληθείς επειδή υποστηρίζονται από ειδικούς, τότε και οι αντίθετες απόψεις θα ήταν αληθείς, κάτι που είναι παράλογο. Η αλήθεια ή η αναλήθεια, η λογικότητα ή το παράλογο μιας πρότασης, πρέπει να ισχύει ανεξάρτητα του ποιός την δέχεται ή την απορρίπτει.

Τέλος, πρέπει να αναφερθεί ότι δεν είναι άσχετο το να επικαλεστεί κάποιος μια αυθεντία για να υποστηρίξει έναν ισχυρισμό που δεν είναι ικανός να κρίνει. Σε τέτοιες περιπτώσεις όμως, η αυθεντία πρέπει να μιλάει για κάτι μέσα στο πεδίο ειδίκευσης της και ο ισχυρισμός πρέπει να είναι κάτι που οι άλλες αυθεντίες του πεδίου δεν θεωρούν σαν αμφιλεγόμενο. Σε ένα πεδίο όπως η φυσική, είναι λογικό να δεχτούμε έναν ισχυρισμό που λέγεται από ένα φυσικό για κάτι μέσα στη φυσική και που οι άλλοι φυσικοί θεωρούν ότι είναι σωστός. Προφανώς πιστεύουν τον ισχυρισμό αυτό επειδή υπάρχουν ισχυρά στοιχεία που τον επαληθεύουν. Φυσικά τέτοιοι ισχυρισμοί μπορεί να αποδειχθούν τελικά ψευδείς, αλλά πρέπει να γίνει εμφανές ότι κανένας ισχυρισμός δεν γίνεται αληθής βάσει του ποιός τον πιστεύει.

Ενίσχυση από την Κοινότητα

Η Ενίσχυση από την κοινότητα είναι η διαδικασία όπου ένας ισχυρισμός γίνεται κραταιός και δημοφιλής από την επαναλαμβανόμενη διατύπωση και υποστήριξη του από μια κοινότητα.Η διαδικασία είναι ανεξάρτητη από το αν ο ισχυρισμός έχει ερευνηθεί αρκετά ή υποστηρίζεται από εμπειρικά δεδομένα τόσο σημαντικά ώστε να εγγυώνται ότι ο ισχυρισμός μπορεί να γίνει πιστευτός από κάποιον λογικό άνθρωπο.Συχνά, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης συμβαλλούν στην διαδικασία με το αναπαράγουν άκριτα τέτοιους ισχυρισμούς.Πιο συχνά όμως, τα ΜΜΕ παρέχουν σιωπηλή υποστήριξη σε μη εξακριβωμένους ισχυρισμούς με το να μην αναφέρουν τίποτα κριτικό ή σκεπτικιστικό ακόμα και για τις πιο αλλόκοτες αιτιάσεις.

Παραδείγματα: απαγωγές εξωγήινων,αστρική προβολή,ρατσιστικές ιδέες,αναδρομές σε προηγούμενες ζωές, η ιδέα ότι τα παιδιά έχουν μνήμες που είναι παντελώς ακριβείς, η ιδέα ότι τα παιδιά λένε ψέμματα σπάνια, ότι ένας Ινδός Γιόγκι θάφτηκε και το σώμα του δεν αποσυντέθηκε, ότι οι άνθρωποι αιωρούνται, ότι μπορείς να κάνεις σεξ με ένα πνεύμα, ότι μπορείς να απαλλαγείς από τον καρκίνο με εικονοποίηση ή με το χιούμορ, ότι μερικά ζώα έχουν ψυχικές δυνάμεις, ότι μπορεί να γίνει εγχείριση και να αφαιρεθούν εσωτερικά όργανα χρησιμοποιώντας ψυχικές δυνάμεις,ότι το FBI έχει βάλει "κοριούς" σε κάθε τηλέφωνο στην Αμερική, ότι οι Εβραίοι ελέγχουν την δύναμη και την οικονομία του κόσμου (σ.τ.μτφ: και για να έρθουμε στα δικά μας: ότι τα σώματα κάποιων αγίων δεν αποσυντίθονται,ότι κάποιες εικόνες δακρύζουν, ότι οι Δροσουλίτες είναι σκιές πνευμάτων, ότι η αστρολογία δουλεύει και είναι επιστήμη) κλπ κλπ κλπ...

Η ενίσχυση από την κοινότητα εξηγεί το τρόπο με τον οποιο ολόκληρα έθνη μεταδίδουν από γενιά σε γενιά άφατες ασυναρτησίες.Εξηγεί επίσης το πως φήμες ενισχυμένες από άλλες φήμες μέσα στην κοινότητα ψυχολόγων, πολιτικών,θεολόγων,κοινωνιολόγων, παρουσιαστών talk show κλπ. μπορούν να υποσκελίσουν και να είναι πιο δυνατές από επιστημονικές μελέτες και συλλογές δεδομένων από ανεξάρτητες ομάδες

Φαινόμενο Μπάρνουμ (Barnum)

Φαινόμενο Μπάρνουμ είναι το όνομα που έχει δωθεί σε ένα είδος υποκειμενικής επιβεβαίωσης κατά την οποία ένα άτομο βρίσκει προσωπικό νόημα σε προτάσεις που θα μπορούσαν ν' αφορούν πολλούς ανθρώπους.

Για παράδειγμα:

Έχετε μια ανάγκη οι άλλοι άνθρωποι να σας θαυμάζουν και να σας συμπαθούν
αλλά παρ' ολ' αυτά έχετε την τάση να είστε επικριτικός με τον εαυτό σας. Αν και
έχετε κάποιες αδυναμίες στην προσωπικότητά σας, γενικά μπορείτε να τις αντισταθμίζετε. Έχετε σημαντικές ικανότητες τις οποίες δεν έχετε χρησιμοποιήσει
προς όφελος σας. Πειθαρχημένος και με αυτο-έλεγχο εξωτερικά, εσωτερικά όμως έχετε την τάση ν' ανησυχείτε και να είστε ανασφαλής. Κατά καιρούς έχετε σοβαρές αμφιβολίες για το αν έχετε πάρει τις σωστές αποφάσεις ή αν έχετε κάνει το σωστό πράγμα.

Αν αυτές οι προτάσεις μοιάζουν σαν να είναι βγαλμένες από μια στήλη αστρολογίας κάποιας εφημερίδας, αυτό συμβαίνει γιατί όντως έχουν βγαλθεί από μια τέτοια. Τέτοιοι ισχυρισμοί ονομάζονται μερικές φορές καιπροτάσεις Barnum και είναι ένα αποτελεσματικό συστατικό στο ρεπερτόριο αυτών που κάνουν "ακροάσεις": αστρολόγοι, χειρομάντες, ψυχικοί κλπ.

Αν αυτές οι προτάσεις εμφανιστούν σε κάποιο τεστ προσωπικότητας όπου κάποιος πιστεύει ότι έχει δημιουργηθεί αποκλειστικά γι' αυτόν, τότε συχνά το άτομο αυτό επιβεβαιώνει την ακρίβεια των προτάσεων και συνεπώς προσδίδει μια εγκυρότητα στην τεχνική που χρησιμοποιήθηκε για να τις παράξει. Αν οι προτάσεις Barnum επιβεβαιωθούν και έχουν προέλθει από τη συνεδρία με κάποιο μέντιουμ ή ψυχικό, τότε η επιβεβαίωση αυτή προσδίδει και μια εγκυρότητα στις ψυχικές δυνάμεις του μέντιουμ.

Το "Φαινόμενο Μπάρνουμ" είναι μια έκφραση που φαίνεται να προήλθε από τον ψυχολόγο Paul Meehl ως ένα φόρο τιμής στον P. T. Barnum, άνθρωπο των τσίρκων, που είχε τη φήμη μεγάλου ψυχολογικού χειραγωγού και που λέγεται ότι ισχυριζόταν πως "έχουμε κάτι για τον καθένα"

Το Σύνδρομο του Μωυσή

(1).Μια αυταπάτη που χαρακτηρίζεται από την άκριτη πίστη στις υποσχέσεις άλλων να οδηγήσουν κάποιον στη Γη της Επαγγελίας π.χ. στην ομορφιά, στη δόξα, στα πλούτη, στη δύναμη, στη γαλήνη ή στην ευτυχία.

(2).Μια αυταπάτη που χαρακτηρίζεται από την πεποίθηση ότι κάποιος έχει επιλεχθεί από το Θεό, τη μοίρα ή την ιστορία για να οδηγήσει άλλους στη Γη της Επαγγελίας π.χ. στόχοι όπως "να μπουν οι επιστήμες σε γερά θεμέλια" (Καρτέσιος) ή πίστη σε πράγματα όπως "τον αιώνιο νόμο της φύσης που δίνει στη Γερμανία ,ως την ισχυρότερη δύναμη, το δικαίωμα μπροστά στην Ιστορία να υποτάξει αυτούς τους ανθρώπους των κατώτερων φυλών, να τους διαφεντεύσει και να τους εξαναγκάσει να εκτελούν χρήσιμες χειρωνακτικές εργασίες" (Χίτλερ).

Το Σύνδρομο του Μωυσή δεν πρέπει να συγχέεται με το σύνδρομο του νεογνού Μωυσή (η πλάνη τηςελπίδας-μέσα-σε-καλάθι), ένα είδος αμυντικού μηχανισμού όπου κάποιος εξαπατά τον εαυτό του και οδηγείται στην απραξία από τον ευσεβή πόθο ότι στο τέλος κάποιος άλλος θα έρθει και θα του λύσει τα προβλήματα, σώζοντας τον από την καταστροφή

Το φαινόμενο του έξυπνου Χανς

Μια μορφή ακούσιων και ανεπαίσθητων νευμάτων. Ο όρος αναφέρεται σε ένα άλογο (τον Kluge Hans, που στη βιβλιογραφία αναφέρεται ως "Clever Hans" ή "Ο Έξυπνος Χανς") που αποκρινόταν σε ερωτήσεις που απαιτούσαν μαθηματικούς υπολογισμούς με το να χτυπάει την οπλή του. Όταν τον ρωτούσε ο ιδιοκτήτης του William Von Osten πόσο κάνει 3 συν 2, το άλογο χτύπαγε την οπλή του 5 φορές. Φαινόταν ότι το άλογο ανταποκρινόταν στην ανθρώπινη γλώσσα και ότι μπορούσε να συλλάβει μαθηματικές έννοιες. Το 1891 ο Von Osten άρχισε να παρουσιάζει το άλογο στο κοινό (ο Χανς μπορούσε ακόμα να πει την ώρα και τα ονόματα των ανθρώπων * αλλά θα περιορίσουμε τη συζήτησή των εκπληκτικών ικανοτήτων του στις μαθηματικές δεξιότητες του). Τελικά ανακαλύφθηκε από τον Oskar Pfungst το 1904 ότι το άλογο ανταποκρινόταν σε ανεπαίσθητα νεύματα (ιδεοκινητική αντίδραση) ή όπως το έθεσε ο Ray Hyman "Ο Χανς ανταποκρινόταν σε μια απλή, ακούσια αλλαγή της στάσης αυτού που έκανε την ερώτηση, την οποία εκλάμβανε ως το ν' αρχίσει να χτυπάει την οπλή του, και σε μια ακούσια, σχεδόν μη-αντιληπτή κίνηση του κεφαλιού, την οποία εκλάμβανε ως το να σταματήσει να χτυπά το πόδι του" (Hyman 1989: 425). Παρ' ολ' αυτά περισσότεροι από 12 επιστήμονες παρατήρησαν τον Χανς και ήταν πεπεισμένοι ότι δεν υπήρχε απάτη ή νεύματα ( Randi 1995: 49 ). Είχαν εντυπωσιαστεί με το γεγονός ότι ο Χανς απέδιδε το ίδιο καλά τόσο με τον von Osten όσο και χωρίς αυτόν (Schick και Vaughn 1988: 116). Αλλά οι επιστήμονες έκαναν λάθος.

Το άλογο ήταν απλά ένας δίαυλος μέσω του οποίου οι πληροφορίες που έβαζε
ακούσια μέσα στην κατάσταση αυτός που έκανε την ερώτηση, γύριζαν πίσω σε
αυτόν. Το λάθος ήταν το να αντιμετωπίζουμε το άλογο σαν την πηγή του
μηνύματος παρά σαν ένα δίαυλο μέσω του οποίου ανακλόταν πίσω το ίδιο το
μήνυμα αυτού που έκανε την ερώτηση του (Hyman 1989: 425).

Ο Pfungst σημείωσε ότι όταν η σωστή απάντηση δεν ήταν γνωστή σε κανέναν παρευρισκόμενο, δεν την ήξερε ούτε ο Χανς. Και όταν το άλογο δεν μπορούσε να δει το άτομο που ήξερε την απάντηση, δεν απαντούσε σωστά (Schick και Vaughn, loc. cit .). Αυτό οδήγησε τον Pfungst στο να συμπεράνει πως το άλογο λάμβανε οπτικά σημάδια, αν και ανεπαίσθητα. Αποδείχτηκε τελικά ότι ο Von Osten και άλλοι έστελναν ασυνείδητα σημάδια στον Χανς μέσω "μυϊκών σπασμών μέχρι ο Χανς να παράξει" την σωστή απάντηση (ibid.). Το άλογο ήταν πραγματικά έξυπνο, όχι γιατί καταλάβαινε την ανθρώπινη γλώσσα, αλλά γιατί μπορούσε ν' αντιληφθεί ανεπαίσθητες μυϊκές κινήσεις. Και το πιο σημαντικό, ο Pfungst ανακάλυψε ότι οι άνθρωποι μπορούν να μεταφέρουν πληροφορίες σε άλλους μέσω ανεπαίσθητων κινήσεων και ότι κάποια ζώα μπορούν να αντιληφθούν αυτές τις κινήσεις. Ήταν πλέον θέμα χρόνου μέχρις ότου οι ψυχολόγοι αρχίσουν να ερευνούν τη μη λεκτική επικοινωνία μεταξύ ανθρώπων (δείτε Robert Rosenthal 1998 ).

Συμβαίνει συχνά να θεωρείται ότι διάφορα ζώα παρουσιάζουν ικανότητες λεκτικής επικοινωνίας που δεν κατέχουν πραγματικά. Και πιστεύεται ότι οι άνθρωποι μπορούν να λαμβάνουν ψυχικά μηνύματα ενώ στην πραγματικότητα είναι απλά ευαίσθητοι σε ακούσια σημάδια που στέλνουν οι άλλοι.

Τα ασυνείδητα σημάδια έχουν επίσης οδηγήσει στην πίστη ύπαρξης ψυχικών ικανοτήτων των ζώων. Ο James Randi αναφέρει την ιστορία του J. B. Rhine ο οποίος δήλωσε πως το άλογο Lady Wonder είχε ψυχικές ικανότητες επειδή μπορούσε ν' απαντήσει σε ερωτήσεις με το να σπρώχνει κύβους με τα γράμματα της αλφαβήτου ( Randi 1995: 143 ). Συμπέρανε πως η μόνη εύλογη υπόθεση για τις ικανότητες του αλόγου ήταν ότι το άλογο ήταν τηλεπαθητικό. Το πρώτο πείραμα του Rhine με την Lady Wonder έγινε το 1927. Όταν επέστρεψε 2 χρόνια αργότερα, ο Rhine είπε πως το άλογο είχε χάσει τις τηλεπαθητικές του ικανότητες στο διάστημα που πέρασε (Christopher 1970: 21). Η συλλογιστική του Rhine είναι ένα παράδειγμα της πλάνης του ψευδούς διλήμματος.

Φαινόμενο Φόρερ (Forer)

Το φαινόμενο Φόρερ αφορά στην τάση των ανθρώπων να αξιολογούν ως εξαιρετικά ακριβείς, προτάσεις που αναφέρονται σ' αυτούς προσωπικά, αν και αυτές μπορούν να ισχύουν για πολλούς ανθρώπους.

Ο ψυχολόγος Bertram R. Forer ανακάλυψε ότι οι άνθρωποι έχουν την τάση να αποδέχονται ασαφείς και γενικόλογες περιγραφές της προσωπικότητας τους σαν να ισχύουν αποκλειστικά γ' αυτούς, χωρίς να συνειδητοποιούν ότι η ίδια περιγραφή μπορεί να ισχύει και για οποιονδήποτε άλλο. Θεωρήστε ότι το παρακάτω σας δώθηκε σαν μια περιγραφή της προσωπικότητάς σας.

Έχετε μια ανάγκη οι άλλοι άνθρωποι να σας θαυμάζουν και να σας συμπαθούν
αλλά παρ' ολ' αυτά έχετε την τάση να είστε επικριτικός με τον εαυτό σας. Αν και
έχετε κάποιες αδυναμίες στην προσωπικότητά σας, γενικά μπορείτε να τις αντισταθμίζετε. Έχετε σημαντικές ικανότητες τις οποίες δεν έχετε χρησιμοποιήσει
προς όφελος σας. Πειθαρχημένος και με αυτο-έλεγχο εξωτερικά, εσωτερικά όμως έχετε την τάση ν' ανησυχείτε και να είστε ανασφαλής. Κατά καιρούς έχετε σοβαρές αμφιβολίες για το αν έχετε πάρει τις σωστές αποφάσεις ή αν έχετε κάνει το σωστό πράγμα. Προτιμάτε να έχετε μια κάποια αλλαγή και ποικιλία και δυσανασχετείτε όταν περιορίζεστε από φραγμούς και αμφιβολίες. Καμαρώνετε γιατί είστε σκεπτόμενο άτομο και δεν δέχεστε τα λεγόμενα των άλλων χωρίς ικανοποιητικές αποδείξεις. Έχετε όμως καταλάβει ότι δεν είναι συνετό να είστε πολύ ειλικρινής όταν αποκαλύπτετε τον εαυτό
σας σε άλλους. Κάποιες στιγμές είστε εξωστρεφής, καταδεκτικός, κοινωνικός, ενώ κάποιες άλλες είστε εσωστρεφής, επιφυλακτικός και μαζεμένος.

Ο Φόρερ έδωσε ένα τεστ προσωπικότητας στους φοιτητές του, αγνόησε τις απαντήσεις τους και έδωσε στον καθένα την παραπάνω αποτίμηση. Τους ζήτησε να την βαθμολογήσουν από το 0 μέχρι το 5, με το "5" να σημαίνει ότι ο αποδέκτης αισθανόταν ότι η αποτίμηση ήταν μια "εξαιρετική" περιγραφή και το "4" να σημαίνει ότι η αποτίμηση ήταν "καλή". Η μέση βαθμολογία της τάξης ήταν 4.26. Αυτό έγινε το 1948. Το πείραμα αυτό επαναλήφθηκε εκατοντάδες φορές με φοιτητές ψυχολογίας και ο μέσος όρος ακόμα κυμαίνεται γύρω στο 4.2 από τα 5, ή αλλιώς στο 84% επιτυχία.

Κοντολογίς, ο Φόρερ έπεισε τους ανθρώπους ότι μπορεί να "διαβάσει" τον χαρακτήρα τους με επιτυχία. Η ακρίβεια του εξέπληξε τους πειραματισθέντες, αν και η ανάλυση προσωπικότητας είχε παρθεί από την στήλη αστρολογίας μιας εφημερίδας, η οποία και μοιραζόταν στους φοιτητές ανεξάρτητα από το ζώδιο που είχε ο καθένας. Το φαινόμενο Φόρερ φαίνεται να εξηγεί, τουλάχιστον εν μέρει, το γιατί τόσοι άνθρωποι πιστεύουν ότι οι ψευδοεπιστήμες "δουλεύουν". Η αστρολογία, η αστροθεραπεία, οι βιορυθμοί, η χαρτομαντεία, ηχειρομαντεία, το εννεάγραμμα, η μαντική, η γραφολογία κλπ. φαίνονται να δουλεύουν επειδή φαίνεται να παρουσιάζουν μια ακριβή ανάλυση της προσωπικότητας. Οι επιστημονικές μελέτες τέτοιων ψευδοεπιστημών δείχνουν ότι δεν είναι έγκυρα εργαλεία για την ανάλυση της προσωπικότητας κάποιου, παρ' ολ' αυτά όμως η κάθε μια έχει αρκετούς ικανοποιημένους πελάτες που είναι πεπεισμένοι για την ακρίβεια τους.

Οι πιο συνήθεις εξηγήσεις που δίνονται για το φαινόμενο Φόρερ, εμπλέκουν την ελπίδα, τους ευσεβείς πόθους, τη ματαιοδοξία και την τάση που έχουμε να προσπαθούμε να βγάλουμε νοήμα από τις εμπειρίες μας, αν και η εξήγηση του ίδιου του Φόρερ αναφερόταν στην ευπιστία. Οι άνθρωποι έχουν την τάση να αποδέχονται προτάσεις που αναφέρονται σ' αυτούς, ανάλογα με την επιθυμία τους να είναι αυτές αληθινές, και όχι ανάλογα με τα εμπειρική ακρίβεια των ισχυρισμών αυτών, η οποία μετράται με κάποιο μη-υποκειμενικό κριτήριο. Έχουμε την τάση να αποδεχόμαστε αμφισβητήσιμους ή ακόμα και ψευδείς ισχυρισμούς για τον εαυτό μας, αν τους θεωρούμε αρκετά θετικούς ή κολακευτικούς. Συχνά δίνουμε αρκετά "ελεύθερες" ερμηνείες σε ασαφείς και ασυνεπείς ισχυρισμούς για το άτομο μας προκειμένου να βγάλουμε κάποιο νόημα απ' αυτούς. Άτομα που ψάχνουν για συμβουλές από ψυχικούς, μέντιουμ, μελοντολόγους, χαρτορίχτρες, άτομα που διαβάζουν τη σκέψη, γραφολόγους κλπ., συχνά θα αγνοούν ψευδείς ή αμφισβητήσιμους ισχυρισμούς, και σε πολλές περιπτώσεις θα παρέχουν οι ίδιοι τις περισσότερες πληροφορίες, μέσα από τα λόγια ή τις πράξεις τους, που λανθασμένα θεωρούν πως "ανακάλυψε" ο ψευδοεπιστημονικός τους σύμβουλος. Πολλά τέτοια άτομα συχνά νιώθουν ότι ο σύμβουλος τους τους έδωσε βαθυστόχαστες και προσωπικές πληροφορίες. Τέτοια υποκειμενική επιβεβαίωση όμως, έχει λίγη επιστημονική αξία.

Ο ψυχολόγος Barry Beyerstein πιστεύει ότι "η ελπίδα και η αβεβαιότητα βάζουν σε κίνηση ισχυρές ψυχολογικές διεργασίες οι οποίες και κρατούν όλους τους μυστικιστικούς και ψευδοεπιστημονικούς συμβούλους προσωπικότητας στο επάγγελμα". Συνεχώς προσπαθούμε "να βγάλουμε νόημα από την ομοβροντία ασύνδετων πληροφοριών που λαμβάνουμε καθημερινά" και "έχουμε γίνει τόσο καλοί στο να συμπληρώνουμε τα κενά ώστε να βγάζουμε ένα λογικό σενάριο μέσα από σκόρπιες πληροφορίες, που μερικές φορές βγάζουμε νόημα μέσα από ανοησίες". Συχνά συμπληρώνουμε τα κενά και παρέχουμε μια συνεκτική εικόνα του τι ακούμε και βλέπουμε, αν και μια κοντινότερη εποπτεία των δεδομένων θα δείξει ότι αυτά είναι ασαφή, συγκεχυμένα, δυσνόητα, ασυνεπή ή ακόμα και ακατάληπτα. Τα ψυχικά μέντιουμ για παράδειγμα, πολλές φορές θα ρωτήσουν αρκετές ασύνδετες και διφορούμενες ερωτήσεις τη μια μετά την άλλη, ώστε να δίνουν την εντύπωση ότι έχουν πρόσβαση σε προσωπικές λεπτομέρεις του ατόμου. Στην πραγματικότητα, τα μέντιουμ δεν χρειάζεται να έχουν καμία ενορατικότητα σχετικά με την προσωπική ζωή του ατόμου μιας και είναι το ίδιο το άτομο που, πρόθυμα και ασυνείδητα, θα κάνει όλους τους συσχετισμούς και τις επιβεβαιώσεις. Οι ψυχικοί βοηθούνται σ' αυτή τη διαδικασία χρησιμοποιώντας τεχνικές ψυχρού διαβάσματος.

Ο David Marks και ο chard Kamman λένε ότι,

μόλις βρεθεί μια πεποίθηση ή μια προσδοκία, ειδικά μια που επιλύει κάποια δυσάρεστη αβεβαιότητα, πολώνει τον παρατηρητή στο να προσέξει νέες πληροφορίες που επιβεβαιώνουν την πεποίθηση αυτή και στο να ανγοήσει αντικρουόμενα γεγονότα. Αυτός ο αυτο-διαιωνιζόμενος μηχανισμός εδραιώνει το αρχικό λάθος και δημιουργεί μια υπερ-εμπιστοσύνη με την οποία τα επιχειρήματα των αντιπάλων φαντάζουν ως πολύ ασθενή για να καταρρίψουν την αρχική αυτή πεποίθηση.

Το να έχεις ένα ψευδοεπιστημονικό σύμβουλο να κάνει μια εκτίμηση προσωπικότητας σε ένα πελάτη, είναι γεμάτο με παγίδες που μπορούν εύκολα να οδηγήσουν και τον πιο καλοπροαίρετο άνθρωπο σε λάθη και αυταπάτες.

Ο Barry Beyerstein προτείνει το παρακάτω τεστ ώστε να κρίνουμε αν η φαινομενική εγκυρότητα των ψευδοεπιστημών που αναφέρθηκαν πριν δεν οφείλονται στο φαινόμενο Φόρερ, στην πόλωση επιβεβαίωσης ή σε άλλους ψυχολογικούς παράγοντες. (Σημείωση: το προτεινόμενο τεστ χρησιμοποιεί επίσης υποκειμενική ή προσωπική επιβεβαίωση και δεν προορίζεται για να ελέγξει την ακρίβεια οποιουδήποτε εργαλείου αποτίμησης της προσωπικότητας. Αντίθετα στοχεύει στο να εξουδετερώσει την τάση για αυταπάτες γύρω από τέτοια θέματα.)

...ένα σωστό τεστ πρέπει αρχικά να έχει κάνει αρκετές ακροάσεις για ένα μεγάλο αριθμό πελατών και μετά να αφιαρεθούν τα ονόματα από τα προφίλ (κωδικοποιώντας τα έτσι ώστε να μπορούμε μετά να τα ταιριάξουμε με τους αρχικούς ιδιοκτήτες τους). Αφότου όλοι οι πελάτες έχουν διαβάσει όλα τα ανώνυμα προφίλ προσωπικοτήτων, ζητείται στον καθένα να επιλέξει αυτό που πιστεύει ότι τον περιγράφει ακριβέστερα. Αν αυτός που έκανε τα προφίλ [ο σύμβουλος] έχει συμπεριλάβει αρκετά μοναδικά συναφή χαρακτηριστικά, τότε τα μέλη του γκρουπ θα πρέπει, κατά μέσο όρο, να υπερβαίνουν την τύχη στο να διαλέξουν το δικό τους προφίλ από τη λίστα.

Ο Beyerstein σημειώνει ότι "καμία απόκρυφη ή ψευδοεπιστημονική μέθοδος "ανάγνωσης" του χαρακτήρα... δεν έχει περάσει επιτυχώς τέτοιο τεστ".

Όμως, το φαινόμενο Φόρερ εξηγεί μερικώς μόνο το γιατί τόσοι άνθρωποι δέχονται ως ακριβείς διάφορες απόκρυφες ή ψευδοεπιστημονικές τεχνικές αποτίμησης του χαρακτήρα. Το ψυχρό διάβασμα, η ενίσχυση μέσα από την κοινότητα και η επιλεκτική κρίση επίσης υποκρύπτονται πίσω από τέτοιες αυταπάτες. Πρέπει επίσης να παραδεχθούμε ότι αν και πολλοί ισχυρισμοί σε μια τέτοια ψευδοεπιστημονική αποτίμηση προσωπικότητας είναι ασαφείς και γενικόλογοι, κάποιοι είναι συγκεκριμένοι. Κάποιοι απ' αυτούς που είναι συγκεκριμένοι στην πραγματικότητα ισχύουν για μεγάλο αριθμό ατόμων, και κάποιοι τυχαία θα είναι ακριβείς περιγραφές λίγων και εκλεκτών. Κάποιος αριθμός συγκεκριμένων ισχυρισμών πρέπει ν' αναμένεται από την τύχη.

Έχουν γίνει αρκετές μελέτες πάνω στο φαινόμενο Φόρερ. Οι Dickson και Kelly έχουν εξετάσει πολλές απ' αυτές και έχουν συμπεράνει πως συνολικά υπάρχουν σημαντικά στοιχεία που επιβεβαιώνουν τον ισχυρισμό ότι τα διάφορα προφίλ που χρησιμοποίησε ο Φόρερ θεωρούνται γενικά ως ακριβή από τα άτομα που έλαβαν μέρος σ' αυτές. Επίσης, υπάρχει μια αυξημένη αποδοχή του προφίλ όταν σ' αυτό υπάρχει μια ετικέτα που γράφει "Για σένα". Οι ευνοϊκές αποτιμήσεις "γίνονται περισσότερο αποδεκτές ως ακριβείς περιγραφές του χαρακτήρα του ατόμου, απ' ότι οι δυσμενείς". Αλλά οι δυσμενείς ισχυρισμοί "είναι περισσότερο αποδεκτοί όταν γίνονται από άτομα που φαίνεται να έχουν μεγάλο κύρος, παρά από άτομα με μικρό κύρος". Έχει επίσης βρεθεί ότι τα άτομα μπορούν γενικά να διακρίνουν μεταξύ ισχυρισμών που είναι ακριβείς (αλλά που ισχύουν για μεγάλη μερίδα ανθρώπων) και ισχυρισμών που είναι μοναδικοί (ακριβείς για το συγκεκριμένο άτομο αλλά όχι και για τους περισσότερους ανθρώπους). Υπάρχουν επίσης κάποια στοιχεία που δείχνουν ότι διάφορα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας όπως η ιδιοσυγκρασία, η ανάγκη για επιδοκιμασία και ο απολυταρχισμός, συνδέονται θετικά με την πίστη στα προφίλ του Φόρερ. Δυστυχώς οι περισσότερες μελέτες του φαινομένου Φόρερ έχουν γίνει μόνο με φοιτητές.

Ψευδαίσθηση ομαδοποίησης

Η ψευδαίσθηση ομαδοποίησης είναι η αίσθηση ότι τυχαία γεγονότα τα οποία συμβαίνουν ομαδοποιημένα, δεν είναι πραγματικά τυχαία. Η ψευδαίσθηση αυτή οφείλεται σε επιλεκτική κρίση που στηρίζεται πάνω σε μια εσφαλμένη υπόθεση. Για παράδειγμα, οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν αναπάντεχο το γεγονός να έρθουν τέσσερις φορές συνεχόμενες "κορώνα" κατά τη διάρκεια ρίψεων ενός κέρματος. Όμως, σε μια σειρά 20 ρίψεων υπάρχει 50% πιθανότητα να έρθουν τέσσερις "κορώνες" διαδοχικά (Gilovich). Μπορεί να φαίνεται αναπάντεχο αλλά οι πιθανότητες να έχει κάποια γειτονιά στην Καλιφόρνια μια ομάδα κρουσμάτων καρκίνου σε στατιστικά σημαντικό βαθμό, είναι πάνω από 50% (Gawande) .

Αυτό που θα ήταν όντως σπάνιο, αναπάντεχο και απίθανο είναι το να ρίξουμε ένα νόμισμα 20 φορές και κάθε αποτέλεσμα να είναι το αντίθετο του προηγούμενου, δηλαδή το να έρθει "ΚΓΚΓΚΓΚΓ....". Σε κάθε σειρά τέτοιων τυχαίων ρίψεων είναι περισσότερο απίθανο παρά πιθανό μια μικρή σειρά ρίψεων, όπως 2,4,6,8 κλπ ρίψεις, να παράγουν αυτό που αναμένεται από την τύχη. Καθώς όμως ο αριθμός των ρίψεων αυξάνει, θα έχουμε 50% των ρίψεων με "κορώνα" και 50% με "γράμματα" (υποθέτοντας ένα δίκαιο νόμισμα και δίκαιες ρίψεις). Αλλά σε μικρό αριθμό ρίψεων αναμένεται μια μεγάλη ποικιλία πιθανοτήτων, όπως επίσης και αποτελέσματα τα οποία είναι απίθανα.

(σ.τ.μτφ.: Με απλά λόγια τα παραπάνω σημαίνουν τα εξής: Η πιθανότητα ενός γεγονότος Α, εν προκειμένω το να έρθει "κεφάλι", ορίζεται σαν lim(Κ/N), όπου Κ είναι το πόσες φορές εμφανίστηκε το κεφάλι στις ρίψεις που έκανα, και Ν ο συνολικός αριθμός των ρίψεων. Αν λοιπόν έχω "στρίψει" ένα κέρμα 100 φορές και έχει εμφανιστεί κεφάλι 47, τότε η πιθανότητα είναι 47/100=0.47 ή 47%. Σχεδόν...Μιλώντας αυστηρώς μαθηματικά το προηγούμενο δεν είναι η πιθανότητα αλλά η συχνότητα εμφάνισης του γεγονότος Α στις 100 ρίψεις. Για να έχω την πιθανότητα εμφάνισης πρέπει θεωρητικά να κάνω άπειρες ρίψεις, δηλαδή το Ν να τείνει στο άπειρο (εξ ου και το lim(K/N)). Καθώς λοιπόν το Ν αυξάνεται προς το άπειρο, η συχνότητα εμφάνισης του Α τείνει όλο και περισσότερο προς την πιθανότητα του Α. Δηλαδή το 50%. Κοινώς, πρέπει να έχω ένα αρκούντως μεγάλο δείγμα για να θεωρήσω ότι η συχνότητα εμφάνισης του γεγονότος που εξετάζω ταυτίζεται με την θεωρητική πιθανότητα του. Όταν έχω μικρό αριθμό δειγμάτων, δηλαδή μικρό Ν, έχω στατιστικές διακυμάνσεις της συχνότητας εμφάνισης του γεγονότος που εξετάζω. Αν π.χ. έχω κάνει 10 ρίψεις, τότε είναι πολύ πιθανό να έχουν εμφανιστεί μόνο 3 "κορώνες" μέσα στις 10 (30%), που απέχει μακράν από την πιθανότητα 50% που πρέπει να έχει. Η ψευδαίσθηση ομαδοποίησης οφείλεται σε αυτό ακριβώς το φαινόμενο. Παρατηρώ ένα μικρό αριθμό δειγμάτων, όπου υπάρχουν στατιστικές διακυμάνσεις λόγω του μικρού του αριθμού, βλέπω κάτι που αποκλίνει στατιστικά και μετά θεωρώ ότι τα γεγονότα που παρατήρησα σχετίζονται μεταξύ τους λόγω της στατιστική αυτής απόκλισης.)

Το να βρούμε ένα στατιστικά σημαντικό αριθμό κρουσμάτων καρκίνου σε μια γειτονία -- όπως 6 ή 7 φορές πάνω από το συνηθισμένο -- δεν είναι σπάνια ή αναπάντεχο. Πολλά εξαρτώνται από το που θεωρεί κανείς τα σύνορα μιας γειτονιάς. Ομάδες κρουσμάτων καρκίνου οι οποίες είναι 7 χιλιάδες φορές πάνω από το κανονικό, όπως τα κρούσματα μεσοθηλιώματος στην περιοχή Karian της Τουρκίας, είναι πολύ σπάνια και αναπάντεχα. Τα κρούσματα καρκίνου του θυρεοειδούς στα παιδιά κοντά στο Τσερνομπίλ ήταν 100 φορές υψηλότεραμετά την καταστροφή (Gawande).

Κάποιες φορές άτομα που εξετάζονται για ESP ή ραβδοσκόποι μπορεί να είναι σωστοί σε βαθμό υψηλότερο απ' αυτόν που θ' αναμενόταν από την τύχη. Όμως, τέτοια αποτελέσματα δεν υποδηλώνουν ότι κάποιο γεγονός δεν είναι τυχαίο. Στην πραγματικότητα, τέτοια γεγονότα προβλέπονται από τους νόμους της τύχης. Αντί να είναι ενδείξεις μη-τυχαιότητας, ουσιαστικά είναι ενδείξεις τυχαιότητας. Οι ερευνητές του ESP συχνά λαμβάνουν μια σειρά "επιτυχιών" από τα υποκείμενα τους ως απόδειξη του ότι οι ψυχικές δυνάμεις μεταβάλλονται με το χρόνο. Η χρήση που κάνουν με την προαιρετική αρχή και το προαιρετικό τέλοςβασίζεται στην υπόθεση ότι υπάρχουν ψυχικές διακυμάνσεις αλλά και στην προφανή άγνοια των πιθανοτήτων τυχαίων γεγονότων. Ο συνδυασμός της ψευδαίσθησης ομαδοποίησης με την πόλωση επιβεβαίωσης είναι μια συνταγή για την αυταπάτη.

Μια κλασσική μελέτη για την ψευδαίσθηση ομαδοποίησης είχε γίνει σχετικά με την πίστη της "ρέντας" στο μπάσκετ (Gilovich , Vallone, and Tversky). Πολλοί μπασκετμπολίστες, προπονητές και οπαδοί του μπάσκετ πιστεύουν ότι οι παίκτες έχουν καλές και κακές ακολουθίες βολών, (σ.τ.μτφ.: αυτό που λέμε ότι ο παίκτης είναι "κρύος" αν χάνει πολλά καλάθια στη σειρά ή "καυτός" αν βάζει πολλά καλάθια στη σειρά). Μια λεπτομερής ανάλυση έγινε πάνω στους παίκτες των Philadelphia 76ers για την περίοδο 1980-81. Απέτυχε στο να δείξει ότι οι παίκτες βάζουν ή χάνουν καλάθια κατά ομάδες οι οποίες δεν αναμένονται από την τύχη. Ανέλυσαν επίσης και τις ελεύθερες βολές των Boston Celtics για δυο σεζόν και βρήκαν ότι όταν ο παίκτης έβαζε την πρώτη βολή έβαζε και την δεύτερη βολή στο 75% των περιπτώσεων, ενώ αν έχανε την πρώτη βολή, έβαζε και πάλι την δεύτερη βολή στο 75% των περιπτώσεων. Οι μπασκετμπολίστες σουτάρουν όντως σε "ριπές" αλλά είναι μια ψευδαίσθηση ότι είναι "καυτοί" ή "κρύοι". Αν παρουσιαστούν αυτά τα στοιχεία σε αυτούς που πιστεύουν στη "ρέντα", το πιο πιθανό είναι να τα απορρίψουν επειδή "ξέρουν καλύτερα" από την εμπειρία τους.

Στην επιδημιολογία, η ψευδαίσθηση ομαδοποίησης είναι γνωστή και ως η πλάνη του Τεξανού σκοπευτή. Οι Khaneman και Tversky την ονομάζουν "πίστη στο Νόμο των Μικρών Αριθμών" γιατί ταύτισαν την ψευδαίσθηση ομαδοποίησης με το λάθος του να υποθέτουμε πως το πρότυπο που εμφανίζεται σε ένα μεγάλο πληθυσμό θα εμφανίζεται και σε όλα τα υποσύνολα του. Στη λογική, η πλάνη αυτή λέγεται καιπλάνη της διαίρεσης ή πλάνη του άγεσθαι εκ του γενικού εις το επί μέρους, υποθέτοντας ότι τα μέρη πρέπει να είναι ακριβώς όπως το όλον.

Πόλωση Επιβεβαίωσης

"είναι ένα παράξενο και διαιωνιζόμενο λάθος της ανθρώπινης νόησης, να συγκινείται και να ενθουσιάζεται από τα θετικά παρά τ'αρνητικά" --Francis Bacon

Η Πόλωση Επιβεβαίωσης αναφέρεται σε ένα τύπο επιλεκτικής κρίσης όπου κάποιος έχει την τάση να παρατηρεί και να ψάχνει για εκείνα τα οποία φαίνονται να επιβεβαιώνουν τις απόψεις του, ενώ να αγνοεί, να μην ψάχνει, ή να υποτιμά την αξία εκείνων που αντιτίθενται στις αντιλήψεις του.Για παράδειγμα, αν κάποιος πιστεύει ότι κατά τη διάρκεια των πανσελήνων υπάρχει άυξηση των ατυχημάτων, τότε θα δίνει μεγαλύτερη προσοχή στα ατυχήματα που συμβαίνουν κατά την διάρκεια μιας πανσελήνου ενώ δεν θα δίνει και ιδιαίτερη σημασία στα ατυχήματα που συμβαίνουν όταν δεν υπάρχει πανσέληνος.Αν λοιπόν κάποιος έχει αυτή την τάση για αρκετό χρονικό διάστημα, τότε μετά απο κάποιο καιρό η άποψη ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ ατυχημάτων και πανσέληνου θα έχει ισχυροποιηθεί.

Η τάση του να δίνουμε περισσότερη σημασία και βάρος σε δεδομενα που υποστηρίζουν τις απόψεις μας απ'ότι σε αντίθετα δεδομένα, είναι ιδιαίτερα επιβλαβής όταν οι απόψεις αυτές είναι κάτι περισσότερο από προλήψεις.Αν οι απόψεις μας βασίζονται πάνω σε αδιαμφισβήτητα δεδομένα και πειραματικά αποτελέσματα, η τάση του να δίνουμε περισσότερη προσοχή και βαρύνουσα σημασία σε πράγματα που επιβεβαιώνουν τις πεποιθήσεις μας, κατά κανόνα δεν μας παρασύρει.Από την άλλη, αν εθελοτυφλούμε απέναντι σε δεδομένα που πραγματικά απορριπτουν μια αγαπημένη μας άποψη, έχουμε περάσει την γραμμή που χωρίζει την λογική από την στενοκεφαλιά.

Πολυάριθμες μελέτες έχουν δείξει ότι γενικά οι άνθρωποι δίνουν υπέρμετρη αξία σε επιβεβαιωτικές πληροφορίες, δηλαδή σε δεδομένα που είναι θετικά προς, ή υποστηρίζουν μια θέση (Gilovich, κεφ.13). Ο Τόμας Γκίλοβιτς (Thomas Gilovich) υποθέτει ότι "πιθανότατα ο λόγος της υπερβολικής επιρροής επιβεβαιωτικών πληροφοριών, είναι το ότι είναι πιο εύκολο να τις χειριστούμε νοητικά".Είναι πιο εύκολο να δούμε το πως μια πληροφορία υποστηρίζει μια θέση μας, παρά το πως την αντικρούει. Θεωρήστε για παράδειγμα, ένα τυπικό πείραμα υπεραισθητηριακής αντίληψης ή ένα φαινομενικά ενορατικό όνειρο: οι επιτυχίες είναι συχνές διφορούμενες και τα δεδομένα μπορούν εύκολα να χειραγωγηθούν ώστε το πείραμα να μετρήσει ως επιτυχές. Οι αρνητικές εκβάσεις ομως, χρειάζονται μια πνευματική προσπάθεια για να τις δεις ως όντως αρνητικές ή για να τις θεωρήσεις σημαντικές. Η τάση του να δίνουμε περισσότερη σημασία στα υποστηρικτικά παρά στα αντικρούοντα δεδομένα, έχει δειχθεί ότι επηρεάζει και τη μνήμη.Όταν ανακαλούμε δεδομένα από τη μνήμη μας για μια μας θέση ή άποψη, είναι πιο πιθανό να ανακαλέσουμε δεδομένα που υποστηρίζουν τη θέση αυτή(Gilovich).

Οι ερευνητές βρίσκονται μερικές φορές ένοχοι πόλωσης επιβεβαίωσης, με τον να κατασκευάζουν πειράματα ή να επεξεργάζονται τα δεδομένα ώστε να υποστηρίζουν τις υποθέσεις τους.Για παράδειγμα, οι παραψυχολόγοιείναι διαβόητοι για την χρήση προαιρετικής αρχής και προαιρετικού τέλους στην έρευνα τους γιαυπεραισθητηριακή αντίληψη. Πολλοί κοινωνιολόγοι είναι επίσης ένοχοι πόλωσης επιβεβαίωσης, ειδικά αυτοί που ψάχνουν να βρούν συσχετίσεις μεταξύ αμφίσημων μεταβλητών όπως η σειρά γέννησης και η "ριζοσπαστικότητα ιδεών" για τυχαία επιλεγμένες χρονικές περιόδους. Αν ορίσετε την αρχή και το τέλος της συλλογής δεδομένων, όσον αφορά την ιδέα της εξέλιξης, με τον τρόπο που έκανε ο Φρανκ Σούλογεϊ (Frank Sulloway) στο Born to Rebel, θα βρείτε συσχετισμούς σχετικά με τη σειρά γέννησης και την τάση να αποδέχεστε ή οχι την θεωρία της εξέλιξης. Αν όμως αρχίσετε από τον Αναξίμανδρο και σταματήσετε στον Αγ.Αυγουστίνο, θα πάρετε εντελώς διαφορετικά αποτελέσματα μιας και η ιδέα της εξέλιξης είχε απορριφθεί παγκόσμια εκείνη την εποχή. Ή αν θεωρήσετε σαν ριζοσπαστική ιδέα κάτι παρόμοιο με αυτό του Φίλιπ Χένρυ Γκοσέ (Philip Henry Gosse) στο Creation (Omphalos): an attempt to untie the geological knot (1857), δεν θα βρείτε καμία υποστήριξη για την υπόθεση σας. Ο Gosse ήταν πιο ριζοσπάστης από τον Δαρβίνο στο να εξηγήσει τα γεωλογικά δεδομένα με την Γέννεση, αλλά ο Gosse έχει ξεχαστεί μιας και η ιδέα ότι ο Θεός έχει δημιουργήσει τα πάντα, ακόμα και τα απολιθώματα, είχε παγκόσμια απορριθεί σε κάποια στιγμή. Ο Gosse προσπάθησε να "συμφιλιώσει" τα επιστημονικά δεδομένα, που υποδείκνυαν μια πολύ παλιά Γη, με αυτό που είχε γίνει η ορθόδοξη άποψη ότι ο Θεός δημιούργησε τα πάντα γύρω στο 4004π.Χ., όπως είχε υπολογιστεί από τον Αρχιεπίσκοπο Ούσερ(Ussher). Τόσο οι πρωτότοκοι όσο και οι δευτερότοκοι δεν είχαν μάλλον ενθουσιαστεί και τόσο με αυτή την ιδέα.

Οι πειραματιστές μπορούν να αποφύγουν ή να μειώσουν την πόλωση επιβεβαίωσης, με το να συνεργάζονται με συναδέλφους τους που έχουν αντίθετες από αυτούς απόψεις. Τα άτομα πρέπει συνεχώς να υπενθυμίζουν στον εαυτό τους αυτή την τάση που έχουμε όλοι, και να ψάχνουν ενεργά για δεδομένα που αντικρούουν τις υποθέσεις τους. Μιας και κάτι τέτοιο είναι αφύσικο, φαίνεται μάλλον ότι ο καθημερινός άνθρωπος είναι καταδικασμένος στην μεροληψία.

Η πλάνη της παλινδρόμησης Η πλάνη της παλινδρόμησης είναι η αποτυχία του να συμπεριλάβουμε τις φυσικές και αναπόφευκτες διακυμάνσεις των πραγμάτων όταν τους αποδίδουμε αιτίες (Gilovich 1993: 26). Πράγματα όπως οι τιμές των μετοχών, τα σκορ στο γκολφ και οι χρόνιοι πόνοι στη μέση, διακυμαίνονται αναπόφευκτα. Περίοδοι χαμηλών τιμών, χαμηλών σκορ και ελάχιστου πόνου τελικά συνοδεύονται από περιόδους μεγάλων τιμών, μεγάλων σκορ, ισχυρών πόνων κλπ. Αν αγνοήσουμε αυτές τις φυσικές διακυμάνσεις οδηγούμαστε σε αυταπάτεςσχετικά με το τι τις προκαλεί, όπως επίσης και στην pos hoc συλλογιστική. Για παράδειγμα, ένας επαγγελματίας του γκολφ ο οποίος έχει χρόνιο πόνο στη μέση ή αρθρίτιδα μπορεί να δοκιμάσει ένα μπρούτζινο μπρασελέ στον καρπό του ή μαγνητικές σόλες στα παπούτσια του. Είναι πιο πιθανό να δοκιμάσει τέτοια μπιχλιμπίδια όταν δεν παίζει ή δεν αισθάνεται καλά. Παρατηρεί ότι το σκορ το βελτιώνεται και ότι ο πόνος του μειώνεται ή φεύγει εντελώς. Συμπεραίνει ότι η αιτία είναι το μπρασελέ ή οι μαγνητικές σόλες. Δεν αντιλαμβάνεται ποτέ ότι το σκορ και ο πόνος του καλυτερεύουν λόγω φυσικών και αναμενόμενων διακυμάνσεων. Ούτε του περνάει από το μυαλό ότι θα μπορούσε να κοιτάξει το αρχείο με τα σκορ που είχε πριν χρησιμοποιήσει τα αντικείμενα αυτά για να δει αν το ίδιο μοτίβο έχει επαναληφθεί και στο παρελθόν. Αν πάρει τον μέσο όρο του σαν βάση, το πιο πιθανό είναι να έβλεπε ότι μετά από χαμηλά σκορ είχε την τάση να πετυχαίνει υψηλότερα σκορ, όχι χαμηλότερα, οδηγώντας τη βαθμολογία του προς τον μέσο όρο. Αντίστοιχα θα έβλεπε ότι μετά από μεγάλα σκορ, είχε την τάση να πετυχαίνει μικρότερα σκορ, όχι μεγαλύτερα, πηγαίνοντας έτσι και πάλι προς τον μέσο όρο. Αυτή η τάση του να κινούμαστε προς τον μέσο όρο και μακριά από τα άκρα, ονομάστηκε "παλινδρόμηση" από τον Sir Francis Galton σε μια μελέτη που είχε κάνει σχετικά με το μέσο ύψος των γιών πολύ ψηλών και πολύ κοντών γονιών (Η μελέτη εκδόθηκε το 1885 και είχε τον τίτλο "Παλινδρόμηση προς το Μέσο Όρο του Κληρονομικού Αναστήματος"). Βρήκε ότι οι γιοί πολύ ψηλών και πολύ κοντών γονιών ήταν αντίστοιχα ψηλοί και κοντοί αλλά όχι τόσο ψηλοί ή τόσο κοντοί όσο οι γονείς τους. Ο επαγγελματίας του γκολφ θα μπορούσε να τσεκάρει τα σκορ του γιατί κρατούνται αρχεία κάθε παιχνιδιού που έχει παίξει. Αυτοί οι επαγγελματίες συχνά διαφημίζουν τέτοια μπιχλιμπίδια τα οποία εγγυώνται ότι θα βελτιώσουν το σκορ κάποιου. Ποτέ δεν αναφέρεται σε κάποια μελέτη που έγινε σχετικά με τα σκορ του γκολφ(κάποια η οποία να μην χρησιμοποιεί επιλεκτική αρχή και επιλεκτικό τέλος) η οποία να δείχνει ότι η βελτίωση, αν υπάρχει, δεν οφείλεται σε φυσική διακύμανση ή παλινδρόμηση. Πολλοί άνθρωποι οδηγούνται στο να πιστέψουν στην αποτελεσματικότητα άχρηστων θεραπειών ακριβώς λόγω της πλάνης της παλινδρόμησης. Η ένταση και η διάρκεια του πόνου της αρθρίτιδας, του χρόνιου πόνου της μέσης, της ουρικής αρθρίτιδας κλπ. διακυμαίνονται. Μια θεραπεία όπως η χειροπρακτική ή οι μαγνητικές ζώνες, είναι πιο πιθανό να αναζητηθούν όταν ο πόνος είναι στο μεγαλύτερο του επίπεδο. Στις περισσότερες περιπτώσεις ο πόνος θ' αρχίσει να υποχωρεί από μόνος του μετά την κορύφωση του. Είναι εύκολο να εξαπατήσουμε τον εαυτό μας και να νομίσουμε ότι υ ύφεση του πόνου οφείλεται στην θεραπεία που ακολουθήσαμε. Ακριβώς λόγω της ευκολίας με την οποία μπορούμε να εξαπατήσουμε τους εαυτούς μας σχετικά με το τι προκάλεσε τι, είναι που οι επιστήμονες εκτελούν ελεγχόμενες μελέτες για να ελέγξουν ισχυρισμούς αιτιότητας (δλδ. τι προκαλεί τι). Ακόμα και όταν μια κομπογιαννίτικη θεραπεία δεν δουλεύει, συχνά δεν κατηγορείται για την αναποτελεσματικότητά της. Για παράδειγμα, όταν ο κωμικός Pat Paulsen πήγε στην Τιχουάνα για να υποστεί μια "εναλλακτική" θεραπεία για τον καρκίνο του, η κόρη του δεν κατέκρινε τη θεραπεία αυτή σαν άχρηστη μετά το θάνατο του πατέρα της. Ο Paulsen είχε, κατά τα λεγόμενα, και κάποιες καλές μέρες όταν έκανε την "εναλλακτική" θεραπεία, οι οποίες όμως ήταν αναμενόμενες ως φυσικές διακυμάνσεις. Η κόρη του ισχυρίστηκε ότι η θεραπεία δούλεψε, αλλά απέτυχε στην περίπτωση του πατέρας της επειδή πήγαν αργά. Όταν διαγνώστηκε με καρκίνο του εγκεφάλου και του εντέρου, η γυναίκα του Noma δήλωσε στα ΜΜΕ ότι ο γιατρός στην Τιχουάνα "είναι πεπεισμένος ότι μπορεί να γιατρευτεί. Οι γιατροί εδώ λένε ότι δεν μπορεί. Οι γιατροί εκεί πέρα μας αρέσουν πολύ περισσότερο". Ένα επίσημο δελτίο τύπου σχετικά με το θάνατό του έλεγε ότι πέθανε από πνευμονία, όχι καρκίνο. Ένα εκπρόσωπος της οικογένειας δήλωσε: "Ο καρκίνος του ήταν υπό έλεγχο μετά την εναλλακτική θεραπεία που υπεβλήθη στο Μεξικό. Υπόκυψε την Πέμπτη στις 2 π.μ. μετά από επιπλοκές που προκλήθηκαν από πνευμονία και νεφρική ανεπάρκεια ύστερα από πρόσφατη εγχείρηση που δεν σχετιζόταν με τον καρκίνο". Η γυναίκα του δεν πίστεψε ότι η "εναλλακτική" θεραπεία ήταν άχρηστη. Δήλωσε: "Θέλουμε να ευχαριστήσουμε την ιατρική ομάδα στο Μεξικό η οποία φέρθηκε στον άντρα μου με ανθρωπισμό και με σεβασμό, και ήταν μαζί του 24 το 24ωρο προσπαθώντας να του σώσει τη ζωή". Η πλάνη του χαμένου κόστους Όταν κάποιος κάνει μια απέλπιδα επένδυση, τότε μερικές φορές σκέφτεται: Δεν μπορώ να σταματήσω τώρα, αλλιώς ότι έχω επενδύσει μέχρι τώρα θα πάει χαμένο. Αυτό φυσικά είναι αλήθεια, αλλά άσχετο με το αν πρέπει να συνεχίσει να επενδύει στο συγκεκριμένο. Ότι έχει επενδύσει είναι χαμένο έτσι κι' αλλιώς. Αν δεν υπάρχει ελπίδα επιτυχίας για την επένδυση, τότε το γεγονός ότι κάποιος έχει χάσει ένα σωρό λεφτά πρέπει να τον οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι το λογικό πράγμα που πρέπει να κάνει είναι να αποσυρθεί από την επένδυση αυτή. Το να συνεχίζει να επενδύει σε κάτι που δεν έχει καμία ελπίδα, είναι παράλογο. Μια τέτοια συμπεριφορά μπορεί να είναι μια αξιολύπητη προσπάθεια να καθυστερήσει να αντιμετωπίσει τις συνέπειες της λάθος επιλογής που είχε κάνει. Αυτός ο παραλογισμός είναι ένας τρόπος για να μην χάσει πρεστίζ και να φανεί ότι ξέρει τι κάνει ενώ στην πραγματικότητα συμπεριφέρεται σαν ηλίθιος. Για παράδειγμα, είναι πλέον γνωστό ότι ο Λίντον Τζόνσον (Lyndon Johnson) συνέχιζε να προωθεί χιλιάδες επί χιλιάδων αμερικανούς στρατιώτες στο Βιετνάμ αφού είχε υπολογίσει ότι ο πόλεμος δεν είχε καμία ελπίδα νίκης και ότι οι ΗΠΑ δεν θα μπορούσαν ποτέ να νικήσουν τους Βιετ Κονγκ. Αυτή η πλάνη ονομάζεται μερικές φορές και Πλάνη του Κόνκορντ (Concorde Fallacy), από τη μέθοδο χρηματοδότησης του υπερηχητικού μεταφορικού τζετ που είχε δημιουργηθεί από την συνεργασία των κυβερνήσεων της Αγγλίας και της Γαλλίας. Πάρα το γεγονός ότι το Κονκορντ είναι ένα όμορφο και ασφαλές μεταφορικό τζετ, η παραγωγή του ήταν πολυδάπανη και υπήρχαν και τεράστια προβλήματα στο marketing του. Δεν υπήρχαν πολλές παραγγελίες για το τζετ. Αν και ήταν προφανές ότι η μηχανή αυτή δεν θα "έβγαζε" λεφτά σε κανένα, η Γαλλία και η Αγγλία συνέχισαν να το χρηματοδοτούν όλο και περισσότερο, προς απογοήτευση των φορολογουμένων και στις δυο χώρες.

Πλάνη του Τεξανού Σκοπευτή

Η πλάνη του Τεξανού σκοπευτή είναι το όνομα που δίνουν οι επιδημιολόγοι στην ψευδαίσθηση ομαδοποίησης. Πολιτικοί, δικηγόροι και κάποιοι επιστήμονες έχουν την τάση να απομονώνουν ομάδες νοσημάτων από τον ευρύτερο πλαίσιο τους, δίνοντας έτσι την ψευδή αίσθηση ότι υπάρχει μια αιτιώδης συσχέτιση μεταξύ κάποιων περιβαλλοντολογικών παραγόντων και των νοσημάτων. Αυτό που τελικά φαίνεται ότι είναι στατιστικώς σημαντικό, (δεν οφείλεται στην τύχη) είναι στην πραγματικότητα αναμενόμενο από τους νόμους της τύχης.

Από τις χιλιάδες μελέτες τύπων καρκίνου που έχουν γίνει στην Αμερική, "καμία δεν έχει συνδεθεί αιτιωδώς με περιβαλλοντολογικούς παράγοντες"(Gawande).

Ο όρος αναφέρεται στην ιστορία του Τεξανού σκοπευτή που πρώτα ανοίγει τρύπες πυροβολώντας σε έναν αχυρώνα, και μετά πάει και ζωγραφίζει στόχους γύρω απ'τις τρύπες. Αντίστοιχα, πρώτα παρατηρούνται ειδικές περιπτώσεις νοσημάτων και μετά διαχωρίζονται τα όρια (Gawande).

Συλλογικές παραισθήσεις Όπου υπάρχει πίστη για θαύματα, θα υπάρχουν πάντα πειστήρια που θα επιβεβαιώνουν την ύπαρξη τους. Στην περίπτωση αγαλμάτων και εικόνων που κουνιούνται, η πίστη παράγει την παραίσθηση και η παραίσθηση επιβεβαιώνει την πίστη-- D.H. Rawcliffe Οι συλλογικές παραισθήσεις είναι αισθητηριακές παραισθήσεις που προκαλούνται από τη δύναμη της υποβολής. Συνήθως συμβαίνουν σε συναισθηματικά φορτισμένες καταστάσεις, ειδικά ανάμεσα στους ισχυρά θρησκευόμενους. Η αναμονή και η ελπίδα του να δει κάποιος ένα θαύμα, σε συνδυασμό με το να κοιτάει ώρες ένα αντικείμενο ή κάποιο χώρο, κάνει κάποιους θρησκευόμενους ανθρώπους επιδεκτικούς σε πράγματα όπως το να βλέπουν εικόνες να δακρύζουν, εικόνες και πορτραίτα αγίων να κουνιούνται ή στο να βλέπουν την Παναγία μέσα σε σύννεφα. Αυτοί που βλέπουν ένα "θαύμα" συμφωνούν στις περιγραφές των παραισθήσεων τους γιατί έχουν τις ίδιες προσδοκίες και τους ίδιους προϊδεασμούς. Επιπλεόν, οι διαφορετικές περιγραφές συγκλίνουν αρμονικά καθώς περνά ο χρόνος και οι περιγραφές ειπώνονται ξανά και ξανά. Αυτούς που δεν βλέπουν τίποτα το ιδιαίτερο και το παραδέχονται, τους αντιπαρέρχονται ως μη έχοντες πίστη. Κάποιοι, χωρίς αμφιβολία, δεν βλέπουν τίποτα αλλά "αντί να παραδεχτούν ότι απέτυχαν...μιμούνται τη στάση αυτών που είδαν, και επακολούθως πιστεύουν ότι έχουν πραγματικά δει αυτό που αρχικά είχαν προσποιηθεί ότι είχαν δει..."( Rawcliffe, 114). Φυσικά, δεν είναι όλες οι συλλογικές παραισθήσεις θρησκευτικές. Το 1897, ο Edmund Parish ανέφερε τους ναύτες του πλοίου του που είχαν μοιραστεί μια απόκοσμη εμπειρία. Είχαν δει τον μάγειρα τους που είχε πεθάνει μερικές μέρες πιο πριν. Οι ναυτικοί δεν είδαν μόνο το φάντασμα, αλλά τον είδαν χαρακτηριστικά να περπατάει πάνω στο νερό με το γνώριμο και αναγνωρίσιμο κουτσό βάδισμα του. Το φάντασμα του αποδείχθηκε τελικά ότι ήταν " ένα κομμάτι από συντρίμια που τραμπαλιζόταν πάνω-κάτω από τα κύμματα" (Parish, 311; παραπομπή από Rawcliffe, 115). ΔΙΑΒΑΣΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ