ΛΑΘΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΛΕΙΨΕΙΣ ΠΟΥ ΟΔΗΓΗΣΑΝ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ

Η προσπάθεια της Ελλάδος να προσφέρει την ελευθερία στους Έλληνες ομογενείς της Ιωνίας, μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο κατέληξε σε τραγωδία, γνωστή ως Μικρασιατική Καταστροφή. Οι συνέπειες για την Ελλάδα ήταν πολλές και δυσάρεστες. Οι πληγές που προκλήθηκαν ήταν μεγάλες και οδυνηρές. Για το λόγο αυτό όλοι οι Έλληνες θα θέλαμε να μάθουμε την αιτία που οδήγησαν τις νίκες του ελληνικού στρατού στο Σαγγάριο ποταμό σε ταπεινωτική ήττα. Θέλουμε όλοι να μάθουμε, ύστερα από 86 χρόνια, ποια λάθη έγιναν και χύθηκε τόσο πολύ αίμα. Μπορούμε να διδαχτούμε από αυτά, πάντα υπάρχει χρόνος γι’ αυτό. Στηριζόμενοι σε διάφορες πηγές αξιόπιστες να τα εντοπίσουμε μέσα στα γεγονότα και να αναδείξουμε τους πρωταγωνιστές σεβόμενοι πάντα τη μνήμη και τον πατριωτισμό τους. Πολλά από αυτά είναι πολιτικά, κάποια άλλα στρατιωτικά. ΠΟΛΙΤΙΚΑ α) Ως πρώτο λάθος που καταλογίζεται στον Ε. Βενιζέλο είναι, διότι το 1910 επανάφερε στον ελληνικό στρατό, το Διάδοχο του ελληνικού θρόνου Κων/νο, τους πρίγκιπες και τους στρατηγούς Ι. Μεταξά και Δούσμανη. Είχαν θεωρηθεί υπαίτιοι της ήττας του ελληνικού στρατού στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 και ο «Στρατιωτικός Σύνδεσμος» μόλις επικράτησε το 1909 στο Γουδί τους είχε απομακρύνει. Η ενέργεια αυτή των αξιωματικών αποσκοπούσε στη ριζική αντιμετώπιση της έκρυθμης κατάστασης που επικρατούσε την εποχή εκείνη. Στο πρόσωπο του Βενιζέλου αναζήτησαν τον πολιτικό εκείνο που θα μπορούσε να εκφράσει και να υλοποιήσει τα οράματα και τις ιδέες του ελληνικού λαού γι’ αυτό και τον στήριξαν στην ανάδειξή του ως πρωθυπουργό της χώρας με ευρύτερες αρμοδιότητες. Ο Βενιζέλος, όμως, μετά την επικράτησή του «θεώρησε απαραίτητη την εθνική ενότητα πάνω από κομματικές και κοινωνικές αντιθέσεις». Ο αρχηγός του «Στρατ. Συνδέσμου» και της επανάστασης του 1909, συνταγματάρχης Νικ. Ζορμπάς δεν συμφωνούσε. Αγωνίστηκε να μεταπείσει τον Βενιζέλο να μην επαναφέρει στο στρατό του διωγμένους γιατί τους θεωρούσε υπεύθυνους για την ταπείνωση της πατρίδας και του στρατού το 1897. Έλεγαν για το Βενιζέλο ότι «θέρμανε στον κόρφο του έχιδνες και εκείνες δάγκωσαν και αυτόν και την Ελλάδα». Τα γεγονότα που ακολούθησαν δικαίωσαν το Ζορμπά. Στους νικηφόρους Βαλκανικούς πολέμους προέκυψε η διαφορά των δύο ισχυρών προσωπικοτήτων, Βενιζέλου-Κων/νου, που οδήγησαν με τη σύγκρουσή τους την Ελλάδα στον εθνικό διχασμό. Η ανάμειξή του Κων/νου και των πριγκίπων στην Μικρασιατική εκστρατεία, το 1920-22, έβλαψε τις εξελίξεις του στρατού με τις παρεμβάσεις στους σχεδιασμούς. β) Η αποστολή του εκστρατευτικού σώματος στην Ουκρανία τον Ιανουάριο του 1919, με σκοπό να βοηθήσει τους οπαδούς του Τσάρου εναντίον των Μπολσεβίκων, πολλοί την θεώρησαν λάθος τραγικό. Την περίοδο εκείνη στο χώρο της Ν. Ρωσίας διαμορφώθηκε σκηνικό εμφυλίου πολέμου μετά την επανάσταση του 1917. Οι σύμμαχοι της Αντάντ για να προστατέψουν τα δικά τους συμφέροντα, αποφάσισαν να στείλουν γαλλικά στρατεύματα για να ενισχύσουν τους τσαρικούς. Οι Γάλλοι στρατιώτες, όμως, δεν είχαν καμία διάθεση, ύστερα από τον τετραετή Α’ παγκόσμιο πόλεμο που έμεινε στην ιστορία με τις εκατόμβες των θυμάτων, να πολεμήσουν σε ξένη χώρα, μακριά από την πατρίδα τους. Ο πρωθυπουργός της Γαλλίας Κλεμανσώ, αναζήτησε τη σωτηρία του στρατού του στο πρόσωπο του Βενιζέλου. Του ζήτησε να στείλει στην Ουκρανία μια ισχυρή στρατιωτική δύναμη για ενίσχυση των Γάλλων. Ο Βενιζέλος προβλέποντας τα σκληρά παζάρια που θα ακολουθούσαν στη διανομή της πολεμικής λείας δέχθηκε πρόθυμα την πρόταση. Έδωσε εντολή και αμέσως στάλθηκε το Α’ Σώμα Στρατού, αποτελούμενο από 23.351 αξιωματικούς και οπλίτες με διοικητή τον Έλληνα στρατηγός Κων/νο Νίδερ. Στην περιοχή της Οδησσού είχαν εγκατασταθεί από την αρχαιότητα, τη Βυζ. Αυτοκρατορία αλλά και την οθωμανική περίοδο πολλοί Έλληνες. Δημιουργήθηκαν ακμάζουσες οικονομικά και πολιτιστικά ελληνικές κοινότητες. Με αισθήματα χαράς και ανακούφισης είδαν την παρουσία του ελληνικού στρατού. Πολλοί Έλληνες κατατάχθηκαν ως εθελοντές στο εκστρατευτικό σώμα και πολέμησαν με τους Γάλλους τους Μπολσεβίκους. Κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει τη ζημιά που θα ακολουθούσε με τη ν επικράτηση της Ρωσικής επανάστασης. Μόλις έφυγε, ύστερα από μερικούς μήνες ο ελληνικός στρατός, άρχισαν τα δεινά των Ελλήνων. Θεωρήθηκαν επικίνδυνοι και αναξιόπιστοι για το νέο καθεστώς. Πολλοί, τότε, ήρθαν ως πρόσφυγες στην Ελλάδα. Η ζημιά για την Ελλάδα ήταν μεγαλύτερη γιατί ο εθνικιστής Κεμάλ της Τουρκίας θα αποκτήσει ένα ισχυρό σύμμαχο στον πόλεμο κατά της Ελλάδας που θα αρχίσει στις 19 Μαΐου 1919. Το ερώτημα που προκύπτει είναι: μπορούσε ο Βενιζέλος να αρνηθεί στο αίτημα του Κλεμανσώ, αφού θα είχε στο πρόσωπό του ένα σύμμαχο στις διαπραγματεύσεις στο συνέδριο της Ειρήνης στο Παρίσι; Νομίζω, όχι, αφού θα διεκδικούσε την Ιωνία, τη Θράκη και άλλα εδάφη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ο ιστορικός-πολιτικός Σ. Μαρκεζίνης δίνει την απάντηση: «Ότι οι Έλληνες θεωρητικώς ουδένα λόγο είχαν να εκστρατευτούν εις Ουκρανίαν και να συντελέσουν εις την χειροτέρευσιν της ζωής και τελικώς τον εκπατρισμό πολυανθρώπου εκεί ελληνικής παροικίας, είναι βέβαιον» και συνεχίζει: «Αλλά από της άλλης άποψης είναι άδικος η κατά του Ε. Βενιζέλου κριτική. Ορθώς εκείνος δεν εδίστασε και προσεφέρθη». Στη συνέχεια μας εξηγεί ο διακεκριμένος συγγραφέας τη δύσκολη θέση του Βενιζέλου στην περίπτωση που θα απέρριπτε το αίτημα αφού θα έχανε ένα ισχυρό στήριγμα στις διεκδικήσεις του. Πέραν, όλων αυτών, καλό είναι να αναφέρουμε και τον αριθμό των νεκρών που άφησε εκεί ο ελληνικός στρατός στο βωμό της αγάπης και της αφοσίωσης στην πατρίδα. Απώλειες εκστρατευτικού σώματος κατά την εκστρατεία εις Μεσημβρινής Ρωσίαν Η μνήμη για τη θυσία τους ιερή παρακαταθήκη για όλους γ) Λίγες μέρες μετά την απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη τοποθετήθηκε στην πόλη ως εκπρόσωπος της ελληνικής κυβέρνησης ως Ύπατος Αρμοστής, ένα πρόσωπο που με τη στάση του και τη συμπεριφορά του απέβη μοιραίο για τον ελληνισμό της Μ. Ασίας και του Πόντου. Πρόκειται για τον πολιτικό από την Κρήτη, Αριστείδη Στεργιάδη, Γενικό Διοικητή της Ηπείρου μέχρι τότε. Η επιλογή του προσώπου του έγινε στις 28 Απριλίου 1919 από τον ίδιο το Βενιζέλο. Ο Στεργιάδης έφτασε στη Σμύρνη το Μεσημέρι της 8ης Μαΐου 1919, με το αντιτορπιλικό «ΛΕΩΝ». Όταν οι Έλληνες της Σμύρνης πληροφορήθηκαν την είδηση πανηγύριζαν διότι έβλεπαν στο πρόσωπο του Υπάτου Αρμοστή να εδραιώνεται η ελευθερία στον τόπο τους ύστερα από πολλών αιώνων σκλαβιάς. Την επόμενη μέρα οι πρόκριτοι της πόλης έσπευσαν στο γραφείο του να τον υποδεχτούν. Με λόγια πατριωτικά εξέφραζαν τα αισθήματα χαράς που ένιωθαν για την παρουσία του στην πόλη. Μετά τις προσφωνήσεις τους απάντησε ο Στεργιάδης με ένα σύντομο λόγο γεμάτο βίαιες εκφράσεις και απειλές: «Έφερα μαζί μου, είπε, δια να διοικήσω καλώς τον τόπον, ένα βούρδουλα, τον οποίον δεν θα διστάσω να χρησιμοποιήσω, σκληρώς και αδιακρίτως». Και οι Έλληνες πρόκριτοι, που με τις θυσίες και τις προσφορές τους στήριζαν την οικονομία και την εκπαίδευση του τόπου ακούγοντας από την εκπρόσωπο του επίσημου κράτους, του ελληνικού, τις απειλές, μένουν άναυδοι. Δεν μπορούν να αρθρώσουν λέξη. Απλά στέκονται εκεί και σκέφτονται. Ένας δημοσιογράφος, ο Μιλτιάδης Σεϊζάνης, τόλμησε να απαντήσει: «Κύριε Ύπατε Αρμοστά. Καλά θα κάνετε να κρεμάσετε το βούρδουλα στον τοίχο. Εκατοντάδες χρόνια επεριμέναμε την σημερινή ημέραν. Μη θέλετε να δηλητηριάσετε την χώραν μας». Από τις πρώτες μέρες της αφίξεώς του στη Σμύρνη, ο Στεργιάδης έδειξε ότι έχει διοικητικές και άλλες αρκετές αρετές αλλά και σοβαρά μειονεκτήματα. Στον άνθρωπο αυτόν ο Έλληνας πρωθυπουργός εμπιστεύτηκε το πολύ σπουδαίο ρόλο του πολιτικού συμβούλου με αυξημένες αρμοδιότητες. Η παρουσία του δίπλα στο στρατό ήταν δύσκολη. Η αρμονική συνεργασία σε κρίσιμη περίοδο απαιτούσε τη λήψη γρήγορων και δραστικών αποφάσεων. Η ιδιαίτερη αποστολή του ήταν να παρακολουθεί και να ελέγχει κάθε παρεκτροπή του στρατού σε βάρος του πληθυσμού της Σμύρνης και της ευρύτερης περιοχής την οποία ήλεγχε ο ελληνικός στρατός. Πρέπει, όμως, να σημειωθεί ότι εκτελούσε πιστά τις εντολές και τις οδηγίες του Βενιζέλου. Δεν άργησε να έρθει σε σύγκρουση όχι μόνο με τους προκρίτους αλλά και με τους ανώτατους αξιωματικούς του στρατού και το Μητροπολίτη Σμύρνης, Χρυσόστομο. Οι χαρακτηρισμοί που του αποδόθηκαν πολλοί και σκληροί. Βίαιο και μισάνθρωπο ακόμη και ανισόρροπο τον είπαν. Δεν θα έπρεπε να τοποθετηθεί εκεί ένας άνθρωπος, με ευρύτητα σκέψης και ανοιχτό μυαλό, να μπορεί να συνδυάσει το καθήκον του με τον πατριωτισμό των Ελλήνων; Βέβαια. Συνεχίζεται Βιβλιογραφία 1.Η μικρασιατική καταστροφή του Κ. Φωτιάδη εκδ. Καλοκάθη 2.Πολιτική ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας του Σπ. Μαρκεζίνη τ. 3, σελ. 281 3.Το εκστρατευτικό σώμα στη Μεσημβρινή Ρωσία 1919, εκδ. ΓΕΣ 4.Χρονικό της Μ. Τραγωδίας του Χρ. Αγγελομμάτη. Εκδ. Εστία σελ. 60-62 5.Ιστορία του ελλ. έθνους. Τ. ΙΣ’ σελ. 124 εκδ. Αθηνών 6.Δακρυσμένη Μ.Α. (1919-92) Β. Τζανακάρη, εκδ. Μεταίχμιο

Παναγιώτης Ι. Παπαδόπουλος, Φιλόλογος - Καθηγητής